Szata roślinna

      Cechą charakterystyczną struktury szaty roślinnej Cieszyna jest występowanie licznych zadrzewień i remiz śródpolnych, a także zespołów ciepłolubnych zarośli, muraw kserotermicznych i łąk. Stosunkowo nieliczne są większe kompleksy leśne znajdujące się przede wszystkim w północnej (Marklowice, Boguszowiece, Kalembice) i wschodniej (Krasna, Gułdowy) części miasta. Większość zadrzewień rośnie wzdłuż cieków wodnych, na zboczach parowów i jarów, stanowiąc charakterystyczny element krajobrazu miasta i przyczyniając się do zwiększenia różnorodności gatunkowej i siedliskowej, stanowiąc również ważne tzw. korytarze ekologiczne, które umożliwiają wędrówki zwierząt oraz powiększenie zasięgów występowania roślin.
Dla obszaru Cieszyna roślinność potencjalną stanowią:

• buczyny karpackie lub grądy wysokie w miejscach suchszych,
• grądy niskie w miejscach bardziej wilgotnych,
• niżowe łęgi jesionowo-wiązowe w dolinie Olzy,
• lęgi wierzbowo-topolowe lub lęgi olszowe, jesionowe i jesionowej, olszowe w dolinach większych potoków.

      Specyficzną cechą flory jest występowanie ciepłolubnych gatunków napływających z południa oraz występowanie na jednym obszarze elementów charakterystycznych dla obszarów niżowych i górskich.
      Na terenie Cieszyna stwierdzono występowanie 30 gatunków roślin podlegających ochronie gatunkowej ścisłej i częściowej (lista ta została zestawiona w oparciu o dane z literatury i obserwacje własne).

Gatunki objęte ochroną gatunkową ścisłą:
śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis
barwinek pospolity Vinca minor
obrazki alpejskie Arum alpinum
bluszcz pospolity Hedera helix
dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis
goryczka krzyżowa Gentiana cruciata
zimowit jesienny Colchicum autumnale
lilia złotogłów Lilium martagun
ciemiężyca zielona Veratrum album ssp. lobelianum
kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine
listera jajowata Listera ovata
gnieźnik leśny Neotia nidus-avis
storczyk męski Orchis mascula
podkolan biały Platanthera bifolia
kręczynka jesienna Spiranthes spiralis
pomocnik baldaszkowy Chimaphilla umbellata
parzydło leśne Aruncus sylvestris
wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum
orlik pospility Aquilegia vulgaris
buławnik mieczolistny Cephalanthera longifulia
skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia

Gatunki objęte ochroną gatunkową częściową:
kopytnik pospolity Asarum europaeum
kalina koralowa Viburnum opulus
wilżyna ciernista Ononis spinosa
centuria pospolita (c. zwyczajna) Centaurium erythraea
goryczka trojeściowa (g. trojeściowata) Gentiana asclepiadea
konwalia majowa Convalaria majalis
pierwiosnek (pierwiosnka) wyniosły Primula elatior
pierwiosnek (pierwiosnka) lekarski Primula veris
przylaszczka pospolita Hepatica nobilis
kruszyna pospolita Frangula alnus
przytulia (marzanka) wonna Galium odoratum

      Bezsprzecznie do najciekawszych roślin rosnących w okolicach Cieszyna należy cieszynianka wiosenna Hacquetia epipactis, nie podlegająca ochronie gatunkowej, ale dla ochrony której utworzono dwa cieszyńskie rezerwaty przyrody – „Lasek Miejski nad Puńcówką'' i „Lasek Miejski nad Olzą''
      Cieszynianka wiosenna zakwita jako jeden z pierwszych wiosennych kwiatów. Już początkiem marca pojawiają się żółtozielone kwiatostany na długiej, do 20 cm wysokości, bezlistnej łodydze. Kwiatostany, a nie kwiaty, gdyż cieszynianka należy do roślin baldaszkowatych i tworzy typowy baldach. To, co zwykle brane jest za płatki korony to fałszywy okwiat, utworzony z zielonych podsadek (zwykle w liczbie 5-7), czyli przekształconych liści. Same kwiaty są bardzo drobne, żółte i wypełniają wnętrze baldachu. Liście pojawiają się później, są dłoniastozłożone, na długich ogonkach. Cieszynianka rośnie przede wszystkim w lasach grądowych, na żyznych, wapiennych glebach.
      Cieszyniankę wiosenną na stanowiskach naturalnych można spotkać wyłącznie w Europie, w dwóch odległych i izolowanych od siebie regionach. Na południu cieszynianka rośnie na obszarze wschodniego krańca Alp, w Styrii i Karyntii w Austrii, na terenie Słowenii, Chorwacji i Bośni. Północny ośrodek występowania tej rośliny obejmuje Morawy, zachodni kraniec Karpat Zachodnich oraz wschodnią cześć Słowacji. To właśnie w tych dwóch rejonach cieszynianka przetrwała ostatnie zlodowacenie plejstoceńskie. Po ustąpieniu lądolodu, już w holocenie, cieszynianka rozpoczęła „wędrówkę'' i zasiedliła nowe tereny poprzez Bramę Morawską wkroczyła na obszar Polski. Dziś w zasadzie tylko w okolicach Cieszyna i na Śląsku Cieszyńskim cieszynianka wiosenna występuje stosunkowo licznie, poza tym kilka stanowisk odnaleziono na południowej Opolszczyźnie, w okolicach Żywca, Spytkowic, w Mogilanach koło Krakowa, w okolicach Zawiercia, a nawet na Wyżynie Lubelskiej. Przez botaników cieszynianka bywa określana jako tzw. relikt wędrujący.
      Zgodnie z podawaną przez Gustawa Morcinka legendą „Cieszynianka dotarła do nas gdzieś z Alp i prawdopodobnie jej nasiona przynieśli z sobą rakuscy wojacy generała Devagi, gdy oblegali zamek cieszyński podczas wojny trzydziestoletniej. A w zamku siedzieli Szwedzi i stąd powstała romantyczna legenda, że cieszynianka pochodzi ze Szwecji. Jakiś szwedzki rajtar ciężko ranny konał powoli w śląskiej chałupie siedlaczej pod Cieszynem. W nadobnym rajtarze zakochała się córka siedlaka, a kiedy jej umiłowany umarł, zdjęła z jego piersi woreczek ze szwedzką ziemią i wysypała na grób nieboszczyka. A wraz z nią nasionka kwiatu. Na wiosnę wyrosły na grobie, tuż za śnieżyczkami, bladożółte kwiatuszki bez nazwy. Przezwano je, przeto cieszyniankami, jako że pojawiły się pod Cieszynem. Z czasem rozmnożyły się w trójkącie między Cieszynem, Skoczowem i Ustroniem ''.
      Warto zauważyć, że cieszynianka wiosenna w ogóle nie występuje w Szwecji - skąd, więc w ogóle wzięła się ta legenda? Na pewno jednak nasion cieszynianki nie przyniósł ze sobą żaden ,,rakuski wojak'', bowiem roślina ta zadomowiła się w naszym kraju na tysiące lat przed - jak chce legenda - wojną trzydziestoletnią.
      Swoją łacińską nazwę - Hacquetia epipactis - cieszynianka otrzymała na cześć Baltazara Hacąueta, francuskiego lekarza i przyrodnika, który w latach 1787-1810 wykładał najpierw na Uniwersytecie we Lwowie, a później w Krakowie (m.in. jako pierwszy przeszedł cale Karpaty ze wschodu za zachód, a wyniki swych badań ogłosił w 4-tomowym dziele, stanowiącym pierwsze, tak bogate i kompletne źródło informacji o Karpatach). W 1790 r. Necker uznał cieszyniankę za odrębny gatunek i nadal mu do dziś obowiązującą łacińską nazwę. Jeszcze na początku XIX wieku cieszyniankę nazwano Dondia epipactis i Dondisia epipactis na cześć Giacomo de Dondi.
      Polską nazwę „cieszynianka'', która była powszechnie używana przez mieszkańców Cieszyna, zaproponował jako oficjalną nazwę botaniczną w 1924 r. Kazimierz Sigm, profesor cieszyńskiej Wyższej Szkoły Rolniczej. ”Ojciec chrzestny '' cieszynianki chciał w ten sposób podkreślić, że właśnie w okolicach Cieszyna roślina ta występuje w Polsce najliczniej. Nazwa ta musiała zostać uznana za odpowiednią i ładnie brzmiącą, skoro w tym samym 1924 roku została wprowadzona do pierwszego wydania klucza do oznaczania roślin „Rośliny polskie''. Wcześniej używana była przez botaników spolszczona łacińska nazwa rodzajowa „Haketia''.
      Właśnie cieszynianka wiosenna jest uznawana za gatunek charakterystyczny dla opisanego w ostatnim okresie rzadkiego i specyficznego dla Pogórza Cieszyńskiego zbiorowiska leśnego -podgórskiego lasu brzostowo-jesionowego Hacquetio-Fraxinetum excelsior. Zbiorowisko to występuje w m.in. cieszyńskim rezerwacie „Lasek Miejski nad Puńcówką'' (jak również w rezerwatach „Skarpa Wiślicka'' w Skoczowie oraz „Lasek Miejski nad Olzą''), w którym jest zbiorowiskiem panującym. Innym gatunkiem charakterystycznym dla tego typu lasu są obrazki alpejskie.
      Cieszyn posiada także interesującą dendroflorę - w centrum miasta stwierdzono występowanie ogółem ponad 400 taksonów (gatunków, odmian i form) drzew i krzewów, rosnących w parkach i innych ogólnodostępnych terenach zieleni miejskiej, jak również w ogrodach prywatnych. Mimo tak dużej różnorodności taksonomicznej rosnących w Cieszynie drzew i krzewów, większość rzadkich taksonów występuje nielicznie, a często wręcz jako pojedyncze okazy. Podkreślić także należy, że w drzewostanie urządzonych terenów zieleni miejskiej (ogólnodostępne parki, zieleńce i skwery) dominują w zasadzie zaledwie cztery gatunki drzew - kasztanowiec pospolity Aesculus hippocastanum, klon pospolity Acer platanoides, jesion wyniosły Fraxinus excelsior oraz lipa drobnolistna Tilia cordata. Do najcenniejszych założeń parkowych na terenie Cieszyna zalicza się park na Górze Zamkowej, park Szpitalny, park Pokoju oraz park Kościelny. W parkach tych szczególnie licznie rosną drzewa i krzewy taksonów rzadkich, a także drzewa stare i o znaczących rozmiarach. Jednocześnie są to obszary mające walory nie tylko przyrodnicze i dendrologiczne, ale również historyczne i kulturowe.