Budowa geologiczna

      Cieszyn leży w granicach dużej jednostki geologicznej - Karpat Zewnętrznych. Podłoże tego obszaru tworzą utwory karbonu, zalegające w okolicach Cieszyna na głębokości ok. 700 m, na nich natomiast nasunięte (lub osadzone) zostały utwory młodsze wieku kredowo-trzeciorzędowego. Karpaty zbudowane są z utworów fliszowych, które cechuje swoisty proces osadzania polegający na naprzemianległym odkładaniu się warstw piaszczystych i łupkowych. Flisz karpacki składa się z szeregu serii, które po oderwaniu się od sztywniejszego podłoża zostały w kilku fazach górotwórczych nasunięte na siebie w postaci płaszczowin oraz potrzaskane uskokami przedmurza Karpat. Osady fliszowe pokryte są miedzy innymi w rejonie Cieszyna utworami czwartorzędowymi o niewielkiej miąższości.
Omawiany region Pogórza Śląskiego posiada budowę płaszczowinową. Płaszczowiny nasuwały się z południa na północ z odchyleniem na północny – wschód, ulegając przy tym spękaniom, co doprowadziło do powstania serii południkowych uskoków przesuwczych. Pod względem tektonicznym na Śląsku Cieszyńskim wyróżnia się następujące jednostki tektoniczne (od północy w kierunku południowym):

• płaszczowinę podśląską.
• płaszczowinę śląską dzielącą się na:
      - płaszczowinę cieszyńską
      - płaszczowinę godulską
• łuskę przedmagurską
• płaszczowinę magurską

      Rejon Cieszyna położony jest w przeważającej części na płaszczowinie cieszyńskiej, która zbudowana jest z dolnych i górnych łupków cieszyńskich, przedzielonych wapieniami cieszyńskimi. Wszystkie wymienione warstwy skalne powstały w dolnej kredzie.
Dolne łupki cieszyńskie są silnie margliste, grubołupliwe, koloru od żółtoszarego do czarnego. Na nich zalegają płytowo nałożone wapienie z hieroglifami pochodzenia organicznego. Wapienie (o łącznej miąższości około 150 m) mają zabarwienie białawe, szare, często brunatne i przekładane są żółtawymi łupkami. Jako dość odporne na zjawiska wietrzenia wapienie budują wyższe partie tj. grzbiety wzgórz. Łupki cieszyńskie górne, o miąższości około 300 m, zbliżają się swym wykształceniem raczej do piaskowców łupkowych, zawierają też niekiedy wkładki soczewkowe wykształconych piaskowców względnie wapieni. Barwa ich jest przeważnie ciemna, niekiedy stalowoszara. W łupkach górnych pojawiają się żyły pokładowe interesujących, zasadowych skał magmowych zwanych cieszynitami.

      Cieszynity powstały w wyniku stygnięcia magmy wewnątrz Ziemi i powolnego wydzielania się minerałów w postaci kryształów. Po raz pierwszy zostały opisane przez Ludwika Hohenggegera, autora pierwszej mapy geologicznej Śląska Cieszyńskiego, wydanej w 1861 roku. Cieszynity to skały występujące w licznych odmianach, różniących się składem chemiczno-mineralogicznym. Głównymi składnikami cieszynitów są: amfibole, pirokseny, plagioklazy, skaleniowce, biotyty, oliwiny. Pod tymi terminami kryją się różnorodne krzemiany magnezu, żelaza, wapnia, sodu oraz glinokrzemiany sodu i wapnia, spotykane w różnych skałach magmowych. Mają zróżnicowane barwy (od białej, przez żółtą, szarą, zieloną, brunatną, czerwonobrunatną do czarnej) i tworzą ziarna, pręciki, igiełki, blaszki, płytki oraz inne formy kryształów.
      Barwa cieszynitów jest dość zmienna od białoszarej, szarozielonej do całkiem czarnej, natomiast struktura tych skał zależy od przewagi jednego lub więcej tworzących je minerałów skałotwórczych. W grubszych żyłach zwykle widoczne są grube ziarna, z przewagą jaśniejszych plagioklazów (są to tzw. odmiany leukokratyczne cieszynitów), w cieszynitach drobnoziarnistych przewagę mają natomiast składniki ciemne (odmiany melanokratyczne). Minerały ciemne są mało odporne na wietrzenie, co sprawia, że cieszynity poddane procesowi erozji przez dłuższy okres czasu, przypominają słabo związane zlepieńce i łatwo kruszą się. Grubość żył cieszynitowych jest bardzo różna: od kilkunastu centymetrów do kilkudziesięciu metrów, natomiast ich długość dochodzi nawet do kilkuset metrów. Odsłonięcie tych utworów nastąpiło przez denudację (wymywanie) pokrywających je warstw osadowych.
      Na Pogórzu Cieszyńskim cieszynity występują przede wszystkim w okolicach Cieszyna (w Boguszowicach i Kalembicach), pomiędzy Puńcowem a Mnisztwem, w Rudowie, Zamarskach, w rejonie Iskrzyczyna, Wiślicy i Grodźca. Czasem są to niewielkie skałki lub odkrywki, można także obejrzeć cieszynity w dawnych, nieczynnych już kamieniołomach. Obecnie cieszynity nie mają znaczenia gospodarczego, chociaż jeszcze przed kilkudziesięcioma laty były wydobywane i użytkowane głównie jako materiał drogowy - w licznych miejscach na Pogórzu Cieszyńskim.
      Mimo że jest to skała interesująca i rzadka, dotąd jedynie kamieniołom na górze Goruszce w Grodźcu Śląskim podlegał ochronie jako pomnik przyrody (ustanowiony w 1958 r.), a od 2002 r. ochroną objęto jako stanowisko dokumentacyjne - niewielką odkrywkę cieszynitu w pobliżu ul. Krętej w Cieszynie.

      W łupkach cieszyńskich górnych (a także w szeregu innych łupkach fliszowych) pojawiają się dość liczne wkładki rud żelaza w postaci brył sferosyderytów, względnie ławic syderytów ilastych, które przez długi czas (głównie w XVIII i XIX w.) były przedmiotem intensywnej eksploatacji, głównie w rejonie Ustronia, Cisownicy, Lesznej Górnej i Puńcowa.
      W północno-wschodniej i południowo-wschodniej części Cieszyna utwory kredy wychodzą na powierzchnię. Odsłonięte utwory ulegają silnej erozji i wietrzeniu, a produktem ich wietrzenia jest gleba gliniasta. W pozostałych rejonach miasta utwory kredy pokryte są cienką warstwą utworów czwartorzędowych lub gliny.
       Utwory czwartorzędowe to najmłodsza formacja geologiczna charakteryzowanego regionu, która rozwinęła się tutaj jako osady akumulacji rzecznej. Utwory te składają się z nielicznych głazów narzutowych, otoczaków, żwirów, iłów, glin, miejscami mułów i lessów. W okolicach Cieszyna pojawiają się żwiry karpackie złożone głównie z piaskowców godulskich i lgockich. Miąższość utworów żwirowych i żwirowo-piaszczystych charakteryzuje się lokalną zmiennością. W Cieszynie nad Olzą wynosi około 4 m.
      Z zasobów naturalnych występujących na terenie Cieszyna obecnie istotne znaczenie gospodarcze ma złoże piasku budowlanego zwane „Krasna-Bielowiec''. Złoże to obejmuje wzgórze położone pomiędzy potokami Krośnianka Krosna i Bilowiec (używana jest także nazwa Bielowiec) we wschodniej części miasta. Złoże to jest eksploatowane na podstawie aktualnej koncesji górniczej.