Kościół filialny pod wezwaniem św. Krzyża

Kościół św. Krzyża zawdzięcza swoje powstanie jezuitom, którzy przybyli do Cieszyna w 1670 r. na polecenie Leopolda I, na prośby katolickiej szlachty księstwa cieszyńskiego. Cesarz przekazał jezuitom cztery domy książęce, rezydencję księżnej Elżbiety Lukrecji w ostatnich latach jej życia. Domy znajdowały się przy obecnej ul. Szersznika, pomiędzy Rynkiem a ul. Szeroką, w jednym z nich księżna urządziła prowizoryczną kaplicę. Komora Cieszyńska dopiero w 1673 r. przekazała jezuitom jeden z tych domów, a już w roku następnym przystosowali oni do swoich potrzeb dawną książęcą kaplicę. Szybko też ją wyposażono dzięki darom okolicznej szlachty. 

Ostateczna stabilizacja położenia jezuitów w Cieszynie nastąpiła w latach 1703–1705, kiedy stali się właścicielami wszystkich czterech domów książęcych, a ich misja przekształciła się w rezydencję. Przystąpili więc do rozbudowy kaplicy, w czym znowu pomocą służyła przede wszystkim szlachta, zwłaszcza wpływowy starosta ziemski cieszyński Adam Wacław Paczyński, hrabia z Tęczyna. Własnym sumptem wystawił on zakrystię oraz ambonę, a w 1712 r. ufundował konwikt dla 16 biednych szlacheckich chłopców, chcących uczyć się w Cieszynie, którym zarządzali jezuici. Rozbudowana kaplica mogła pomieścić ok. 500 osób, których przyciągała m.in. sława kazań głoszonych przez ojców. W 1707 r. kaplica została przekształcona w kościół, który otrzymał wezwanie Świętego Krzyża, przeniesione z kościółka przy tzw. szpitalu mieszczańskim. Główny ołtarz ufundował komendant załogi szańców jabłonkowskich, hrabia Pocci (zm. 1709). Ołtarz zdobił obraz przedstawiający Matkę Boską Śnieżną, pochodzący ze starego ołtarza. Potem powstały dalsze ołtarze. Wielu dobroczyńców kościoła spoczęło w jego podziemiach. 

W 1773 r. zakon jezuitów został rozwiązany. Rezydencja jezuitów w Cieszynie została sprzedana, gimnazjum przejęło państwo, kościół św. Krzyża zamieniono na kościół gimnazjalny. Jego nadzorcą został ks. Szersznik, który w 1782 r. zasklepił wnętrze i wzniósł wieżę z hełmem, zwieńczonym ośmioboczną latarnią. Kierował też odbudową kościoła po pożarze w 1789 r. W 1794 r. według projektu Andreasa Kaspara Schweigla powstał nowy ołtarz główny w stylu klasycystycznym, z płaskorzeźbionymi scenami Ukrzyżowania i Ostatniej Wieczerzy (obecnie bez nadstawy). Według jego projektu powstały zapewne, także dwa boczne ołtarze oraz ambona. Wzniesiono też późnobarokowy chór. 

Przez cały XIX w. kościół św. Krzyża służył przede wszystkim uczniom cieszyńskiego gimnazjum. Większych renowacji kościółek doczekał się w 1862 r., kiedy przebudowano wieżę oraz w końcu XIX w., z inspiracji profesora cieszyńskiego Szkoły Realnej, kanonika, dr. Wilhelma Kleina (potem przeniesionego do Wiednia). Trójosiowa fasada świątyni została rozczłonkowana jońskimi pilastrami, na osi umieszczono kamienny portal oraz okno, a w bocznych polach, w dwóch niszach rzeźby przedstawiające św. Ignacego Loyolę i św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus. Dla upamiętnienia przeprowadzonego remontu, na ścianie wewnątrz kościoła umieszczono czarną marmurową tablicę; druga tablica przypomina o remoncie przeprowadzonym przez Szersznika w 1782 r. 

Obok kościoła św. Krzyża znajduje się budynek dawnego gimnazjum jezuickiego, z inskrypcją w języku greckim „Psyche iatreion” (Lecznica dusz). Tu w latach 1802–1935 mieściło się urządzone przez Szersznika muzeum i biblioteka. Kierujemy się w stronę cieszyńskiego Rynku. Z lewej strony, za budynkiem ratusza, widzimy wieżę kościoła parafialnego. Przecinając Rynek na ukos wchodzimy w ul. Głęboką, by zaraz z lewej strony, na małym Placu św. Krzyża, znaleźć wejście główne do kościoła. Swoją nazwę placyk otrzymał od stojącego przy ścianie kaplicy św. Krzyża kamiennego krucyfiksu, na którym w podstawie znajduje się relief Matki Boskiej Bolesnej z 1764 r.