Trasa podstawowa cz. III

Po krótkim spacerze po Parku Szpitalnym wracamy na ul. Bielską, skręcamy w lewo i dochodzimy do ul. Wyższa Brama. Na światłach przechodzimy na drugą stronę ulicy i wchodzimy na Pl. Kościelny.

Na Placu Kościelnym dominującą budowlą jest ewangelicki, późnobarokowy kościół Jezusowy, wybudowany w latach 1709-1730 według projektu pochodzącego z Opawy architekta Jana Jerzego Hausruckera, z wysoką na 75 m wieżą dobudowaną w 1750 r. Zieleń znajdująca się tym placu ma charakter typowej zieleni towarzyszącej obiektom architektonicznym, skwerów przyulicznych i wyraźnie odróżnia się zarówno składem gatunkowym rosnących tu drzew oraz ich układem przestrzennym od typowego założenia parkowego po drugiej stronie kościoła Jezusowego. Na tym terenie na szczególną uwagę zasługują:

• lipa szerokolistna (397 cm/22 m), z uwagi na swe rozmiary uznana za pomnik przyrody, rosnąca na wysokości bocznego wejścia do kościoła;

• kasztanowce pospolite (337 cm/ 24 m, 362 cm/22 m, 371 cm/22 m), rosnące w szeregu na wysokości budynku nr 8, drzewa objęte ochroną jako grupowy pomnik przyrody;

• klon srebrzysty (245 cm/20 m), rosnący na rogu skweru, w pobliżu głównego wejścia do kościoła, naprzeciw którego, po drugiej stronie ulicy, rosną dwie okazałe

• lipy drobnolistne (280 cm/22 m, 294 cm/22 m);

• największy w Cieszynie bożodrzew gruczołkowaty (184 cm/16 m), rosnący nieco z tyłu za wymienionymi powyżej lipami, o dużych, dorastających do kilkudziesięciu centymetrów długości pierzastozłożonyych liściach i dekoracyjnych, czerwonawych owocach;

• trzy dęby szypułkowe rosnące naprzeciw budynku Szkoły Podstawowej Towarzystwa Ewangelickiego, z których najokazalszy (282 cm/25 m) rośnie na wysokości wejścia do budynku szkoły.

• magnolia pośrednia odmiana Aleksandry o kwiatach różowawych, rosnąca w ogrodzie z neorenesansową XIX-wieczną willą pod numerem 8 oraz

• magnolia pośrednia odmiana Aleksandry o ciemnych kwiatach, którą możemy podziwiać przed budynkiem z mansardowym dachem z XVIII w. (Pl. Kościelny 4), przylegającym do neogotyckiego budynku szkoły podstawowej.

Przechodzimy przez Pl. Kościelny i za budynkiem kościoła Jezusowego, po kilku schodkach wchodzimy do położonego nieco powyżej ulicy Parku Kościelnego.

Park Kościelny powstał na terenie, na którym w latach 1709-1887 funkcjonował ewangelicki cmentarz parafialny. W 1887 r. ewangelicy otrzymali nowy teren pod cmentarz przy ul. Bielskiej, natomiast fragment dawnego cmentarza przylegający do ul. Stalmacha został przekształcony w park, ze ścieżkami spacerowymi i typowo parkową kompozycją przestrzenną nasadzonych drzew.

Najcenniejsze drzewa rosnące w Parku Kościelnym zostały objęte ochroną jako pomniki przyrody. Dominującą rolę na tym terenie odgrywają kasztanowce białe, z których 17 (223-383 cm/20-22 m) to drzewa pomnikowe. Kasztanowce zostały najprawdopodobniej nasadzone wzdłuż dawnych alejek cmentarnych, z których część pełni obecnie funkcje alejek parkowych. Podziwiając to najokazalsze na obszarze Cieszyna zgrupowanie kasztanowców białych, warto pamiętać, że choć jest to gatunek powszechnie uważany za rodzimy, do Polski został sprowadzony w XVII w. z Półwyspu Bałkańskiego. Również z tego regionu, a konkretnie z Macedonii i kilka wieków później (w II połowie lat 90. XX w.), przywędrował do naszego kraju niewielki, liczący ledwie kilka milimetrów długości, brązowo-złoty motyl – szrotówek kasztanowcowiaczek. Larwy tego motyla zjadają liście kasztanowców i są odpowiedzialne za ich przedwczesne – w lipcu i sierpniu – i mało dekoracyjne brązowienie.

Ponadto na terenie Parku Kościelnego pomnikami przyrody są:

• klon polny (236 cm/14 m) o powyginanym pniu i szeroko rozłożonych konarach nadających koronie oryginalny pokrój; drzewo to rośnie nad murem oporowym, jest wychylone w kierunku ul. Stalmacha i wsparte na metalowej podporze, mającej chronić drzewo przed jego wyłamaniem się;

• w pobliżu klonu rosną trzy sosny wejmutki (150 cm/20 m, 182 cm/20 m, 195 cm/20 m), oraz

• robinia biała (230 cm/20 m), zwana inaczej grochodrzewem, a potocznie choć nieprawidłowo akacją; drzewo to rośnie w pobliżu wejścia do parku od strony ul. Stalmacha.

Spośród innych drzew i krzewów na terenie Parku Kościelnego na uwagę zasługuje olsza (olcha) czarna – młody okaz rośnie w narożniku parku od strony ul. Stalmacha i ul. Sienkiewicza, platan klonolistny, posadzony w 1998 r. na wysokości placu zabaw od strony ul. Stalmacha oraz topole berlińskie (największy okaz 275 cm/22 m), rosnących wzdłuż ogrodzenia od strony kościoła Jezusowego oraz posesji przy ul. Górnej i Pl. Poniatowskiego.

Opuszczamy Park Kościelny wejściem od strony Pl. Kościelnego i kierujemy się w lewo, dochodząc do ul. Stalmacha, na wysokości ul. Sienkiewicza.

Wzdłuż ul. Stalmacha, równolegle do muru oporowego Parku Kościelnego, rośnie szpaler kilku robinii białych o parasolowato rozbudowanych koronach, z charakterystycznymi zgrubieniami na pniach, wskazującymi na szczepienie tych drzew. W perspektywie krótkiej ul. Sienkiewicza, zabudowanej XIX-wiecznymi kamienicami i willami, najokazalej prezentują się zwłaszcza w kwietniu i w maju, podczas kwitnienia, dwie wspaniałe magnolie pośrednie odmiany Aleksandry. Rosną one w ogrodzie posesji nr 6, za pięknym kutym ogrodzeniem z inicjałami „A.M.”, przy eklektycznej willi z okrągłą narożną basztą, będącą niegdyś własnością budowniczego Alfonsa Mattera. Wzdłuż ulicy rośnie dziś kilka klonów pospolitych odmiany kulistej. Są to drzewa w różnym wieku, starsze, w większości w złym stanie zdrowotnym, posadzone w półkolistych niewielkich zieleńcach, ciągnących się wzdłuż chodników w obrębie jezdni. Drzewa te, choć nie wyglądają szczególnie dekoracyjnie i efektownie, warte są uwagi choćby dlatego, że pozwalają wyobrazić sobie, jak wyglądały niegdyś, przed kilkudziesięciu laty, ulice w tej części Cieszyna. Na starych fotografiach przedstawiających ul. Stalmacha, ul. Sienkiewicza czy ul. 3 Maja, widać szpalery niewysokich drzew rosnących w jezdni przy chodnikach. Współcześnie miejsce tych drzew zajęły niestety miejsca postojowe dla samochodów.

Idziemy w dół ul. Stalmacha.

Po prawej stronie, w ogrodzie tzw. pajty – budynku mieszczącym niegdyś szkołę ewangelicką – na wysokości budynków przy ul. Stalmacha 24 i 26, rośnie grupa kilku morw białych. Charakterystyczna dla morw jest ich jest różnolistność – liście mogą być jajowate lub okrągławe, niepodzielne lub różnie powycinane, gładkie i błyszczące, czasem nieco szorstkie, od spodu z kępkami białych włosów. Owocami są niełupki obrośnięte soczystymi osnówkami, zebrane w owocostany podobne do owoców jeżyny, barwy białej, różowej lub czerwonej. Morwa pochodzi z północnych Chin, była dawniej sadzona i uprawiana z uwagi na jadalne owoce, a przede wszystkim jako „baza” pokarmowa dla hodowli jedwabników, których gąsienice zjadają liście tych drzew. Nieco dalej, przy budynku sali gimnastycznej na wysokości ul. ks. Świeżego, rośnie malownicza grupa drzew, którą tworzą graby pospolite, brzozy brodawkowate, dąb szypułkowy, olsza czarna oraz klon jawor. Jednak najcenniejszym i dominującym w perspektywie tej ulicy jest bardzo okazały klon srebrzysty (350 cm/23 m), rosnący na wysokości narożnika budynku Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika. To kolejne na trasie naszej wędrówki drzewo pochodzące z kontynentu północnoamerykańskiego. Kora tego gatunku klonu ma barwę szarą, jest gładka, a na starszych pniach łuszczy się. Liście są dłoniasto klapowane, z klapami zwężającymi się ku nasadzie i długimi, ostrymi wierzchołkami, od góry mają barwę jasnozieloną i są nagie, dołem natomiast niebieskawobiałe i owłosione. Liście klonu srebrzystego jesienią żółkną, co nadaje tym drzewom walory dekoracyjne. Jest to drzewo - pomnik przyrody.

Z ul. Stalmacha skręcamy w prawo na Pl. Wolności.

Dużym i rzucającym się w oczy drzewem na Pl. Wolności jest dąb szypułkowy (220 cm/20 m), górujący nad skwerem położonym przed wejściem do budynku Szkoły Podstawowej nr 4. Dąb ten miał zostać posadzony przez samego cesarza Franciszka Józefa I podczas jego wizyty w Cieszynie w 1906 r. W pobliżu dębu rośnie młody, niewielkich rozmiarów modrzew japoński, drzewo gatunku rzadko spotykanego w Cieszynie, pochodzącego – jak sama nazwa wskazuje – z Japonii, o miękkich, szarozielonych lub niebieskawych igłach oraz „różyczkowatych” szyszkach z wygiętymi na zewnątrz brzegami łusek. Dominującą rolę na Pl. Wolności odgrywa obecnie skwer położony przed budynkiem nr 3, który jest pozostałością dawnego większego założenia parkowego. Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na stary i dorodny grab pospolity (220 cm/22 m), pomnik przyrody, rosnący po prawej stronie budynku nr 3 (patrząc od frontu). Pomnikiem przyrody jest także buk pospolity formy purpurowej – piękny okaz o foremnej koronie (268 cm/17 m) rosnący nie w środkowej części skweru, za Pomnikiem Ofiar hitleryzmu.

Ponadto w drzewostanie wyróżnić można:

• klony pospolite, a w szczególności prawdopodobnie największy przedstawiciel tego gatunku w Cieszynie (350 cm/20 m), rosnący na terenie pomiędzy zabudowaniami przy ul. Wyższa Brama a budynkiem przy Pl. Wolności 3, w pobliżu

• gruszy pospolitej (185 cm/ 12 m), świadczącej o tym, że w tej części dawnego parku mógł znajdować się również niewielki sad;

• dąb szypułkowy (260 cm/22 m), rosnący na niewielkiej skarpie pomiędzy budynkiem nr 3, a budynkiem szkoły podstawowej.

Cały skwer został gruntownie odnowiony w 2006 r. Spostrzegawczy przechodzień dostrzeże zapewne, że na okrągławym placyku w bruku widnieje symboliczny kwiat cieszynianki wiosennej, a w kilku miejscach w runie rosną jej kępy. Skwer ten jest miejscem położonym najbliżej Rynku, w którym można zobaczyć cieszyniankę.

Z Pl. Wolności przechodzimy na ul. Wyższa Brama, skręcamy w lewo, a następnie w prawo, w ul. Garncarską.

Do niewielkiego placyku od strony wschodniej przylega okazały gmach cieszyńskiego Sądu Rejonowego z symbolicznymi zdobieniami nad wejściem, wzniesionego w 1905 r. Przed tym budynkiem góruje nad całym zieleńcem korona dębu szypułkowego (198 cm/18 m), posadzonego w 1906 r. przez cesarza Franciszka Józefa I. W pobliżu rośnie ponadto spory jesion wyniosły (191 cm/21 m), natomiast na niewielkim pasie zieleni wzdłuż ulicy posadzono kilka robinii białych (okazy szczepione, na co wskazują charakterystyczne zgrubienia na pniach).

Przechodzimy przez ul. Gancarską i przejściem pod kamienicą nr 11 przechodzimy na ul. Bobrecką.

Spoglądając w górę tej ulicy dostrzec można rosnące na niewielkim zieleńcu położonym na rogu ul. Kochanowskiego i ul. Bobreckiej szarozielone korony oliwników wąskolistnych, rosnące na krawędzi skarpy. Gatunek ten pochodzi z Azji. Z reguły są to niskie drzewa lub duże krzewy o szerokich i rozłożystych koronach. Pień oliwników, zwłaszcza u starszych okazów, jest często pochylony, z ciemną, łuszczącą się podłużnymi pasmami korą. Pędy srebrzystobiałe, zwykle cierniste, pokryte są lancetowatymi, początkowo obustronnie, a później tylko od spodu białymi liśćmi. Kwiaty oliwników są drobne, z zewnątrz srebrzyste, a wewnątrz żółte i silnie pachną. Drzewa tego gatunku mają płytki system korzeniowy i łatwo wywracają się, dlatego nie należą do drzew długowiecznych. Za oliwnikami widoczne są korony kilku robinii białych odmiany kulistej, o gęstych i zwartych koronach. Idąc w dół ul. Bobreckiej mijamy po lewej stronie niewielki skwer pomiędzy budynkami nr 5 i 7. Za rosnącym na nim klonem pospolitym odmiany Schwedlera (286 cm/23 m), o koronie ładnie rozbudowanej nad ulicą i czerwonawych wiosną liściach, rośnie kolejny już na naszej trasie miłorząb dwuklapowy (215 cm/20 m), objęty ochroną jako pomnik przyrody. Za skrzyżowaniem ul. Bobreckiej z ul. Garncarską, po prawej stronie rośnie okazały klon pospolity (262 cm/25 m), wrastający w mur oporowy obok garażu posesji nr 22. Drzewo to rośnie w interesującym zadrzewieniu na skarpie ciągnącej się od ul. Bolesława Chrobrego i obsadzonej różnymi gatunkami drzew i krzewów. Dochodzimy do skweru na rogu ul. Bobreckiej i ul. Korfantego. W tym miejscu warto odwrócić się w stronę stojącego na skarpie po prawej stronie ul. Bobreckiej budynku nr 22 i odszukać wzrokiem okazałą koronę dębu szypułkowego rosnącego na prawo od niego. Dąb ten jest jednym z największych drzew rosnących na terenie Cieszyna – ma obwód pnia 510 cm i wysokość 25 m, jest pomnikiem przyrody i rośnie w ogrodzie Przedszkola Nr 8 przy ul. Bolesława Chrobrego. Przechodząc przez skwer alejką wzdłuż pergoli mijamy kilka niezbyt wysokich jesionów wyniosłych odmiany zwisających, o koronach przypominających swą sylwetką znacznie bardziej znane wierzby „płaczące”.

Idziemy w górę ul. Korfantego do Pl. Londzina.

Na rogu ul. Kochanowskiego i Pl. Londzina znajduje się dwuskrzydłowy budynek z 1910 r. W gmachu tym funkcjonowało kilka szkół, a obecnie jest to siedziba Zespołu Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych. O funkcji budynku świadczy umieszczony nad głównym wejściem symbol nauki i wiedzy, czyli kamienna sowa, siedząca na księdze. Warto choć przez chwilę rzucić okiem na wewnętrzny dziedziniec budynku – wejście przez bramę znajdującą się północno-zachodnim skrzydle budowli. W szczelinach ceglanych murów tego podwórza rosną kokorycze żółte (złociste). Jej piękne, złociste kwiaty (V-IX), okazale prezentują się na tle delikatnych, zielonych liści o niebieskawym odcieniu. Naturalnymi siedliskami kokoryczy żółtej są góry środkowej Europy, przy czym do Polski gatunek ten został sprowadzony jako roślina ozdobna. Podobnie jak kilka innych, poznanych podczas naszej wędrówki gatunków, kokorycz żółta „wyrwała się z niewoli” i zadomowiła w miejscach ruderalnych oraz na starych murach, zwłaszcza w zachodniej części naszego kraju. W północno-wschodnim narożniku Pl. Londzina znajduje się niewielki Park Św. Trójcy. Nazwa parku bierze się od kościoła pw. Św. Trójcy. Obecnie park tworzy funkcjonalną całość łącznie z zadrzewieniem rosnącym wzdłuż muru ogrodzenia klasztoru O.O. Bonifratrów od strony terenu dworca kolejowego.

Wśród drzew na uwagę zasługują:

• grupa kilku kasztanowców białych, rosnąca od strony Pl. Londzina i stanowiąca interesującą kompozycję przestrzenną wraz z budynkiem kościoła;

• lipy drobnolistne, a zwłaszcza trzy okazy rosnące wzdłuż muru klasztoru, na wysokości kościoła, dość znacznych rozmiarów (270 cm/24 m, 310 cm/24 m, 315 cm/24 m) oraz dwuprzewodnikowa lipa rosnąca przy ścieżce w pobliżu kościoła od jego północnej strony (310 cm na 70 cm nad ziemią/23 m); ponadto lipa (280 cm/25 m) rosnąca pomiędzy kasztanowcami na zieleńcu przy Pl. Londzina od strony klasztoru i pochylone drzewo tego gatunku (290 cm/21 m) rosnące przy ścieżce w części parku od strony do torów kolejowych;

• dąb szypułkowy (320 cm/24 m), rosnący obok piaskownicy, a także

• grupa kilku drzew – jesion wyniosły, kasztanowiec pospolity i 3 dęby szypułkowe – rosnąca przy murze klasztornym, przy ścieżce od strony dworca kolejowego i będąca przykładem jak kilka rosnących blisko siebie drzew, które mimo że pojedynczo mają niezbyt imponujące rozmiary, to razem tworzą cenny element krajobrazu.

Po przejściu Parku Św. Trójcy dochodzimy do dworca kolejowego i ul. Hajduka dochodzimy do ul. Bobreckiej. Skręcamy w lewo, przechodzimy przez tory kolejowe, most na potoku Bobrówka, ul. Liburnia i idziemy dalej ul. Katowicką w kierunku północnym, w stroną charakterystycznej i okazałej, klasycystycznej bramy cmentarza komunalnego.

Nim wejdziemy na teren cmentarza komunalnego, najbardziej wytrwali i ciekawscy mogą skręcić z ul. Katowickiej w prawo w ul. Wiejską i podejść ok. 700 m w górę tej ulicy. Po prawej stronie zobaczymy wówczas nieco cofnięte od ulicy zabudowania. To jeden nielicznych, zachowanych na obszarze miasta drewnianych budynków mieszkalnych wraz z budynkiem gospodarczym. Najciekawszy jest jednak zachowany dawny, dziś już chyba zupełnie zapomniany, sposób zagospodarowania zielenią otoczenia budynków. Nad niskim budynkiem górują korony okazałych lip i jaworu. Posadzenie wysokich, liściastych drzew blisko budynków miało swe znaczenie zarówno praktyczne, jak i kulturowe. Drzewa dawały cień, do pewnego stopnia zapewniały ochronę przed piorunami, a np. kwiaty lip dodatkowo były źródłem nektaru dla hodowanych przez gospodarzy pszczół. Z różnymi gatunkami drzew wiążą się także rozliczne wierzenia i przesądy, których korzeni można doszukiwać się w czasach pogańskich, jak i wczesnochrześcijańskich. Wierzenia te także były przyczyną sadzenia drzew – zwłaszcza lip, jesionów i dębów – w pobliżu budynków. Współczesne ogrody wyglądają zupełnie inaczej, a duże, okazałych rozmiarów drzewa gatunków liściastych, należą w nich do rzadkości.

Powracamy ul. Wiejską do ul. Katowickiej, skręcamy w prawo i dochodzimy do bramy cmentarnej.

Cmentarz komunalny został założony w 1891 r. i obecnie jest największą nekropolią w Cieszynie. Zajmuje obszar 6,94 ha i dzieli się na typowe działy o prostokątnym lub kwadratowym kształcie, z aleją główną i dwoma mniejszymi alejkami po bokach. Na teren cmentarza wchodzi się przez budynek bramy wjazdowej, zbudowany w stylu austriackiego baroku z kopułą. Na terenie cmentarza możemy podziwiać nie tylko wiele grobowców i nagrobków, będących wspaniałymi przykładami cmentarnej architektury. Cieszyński cmentarz komunalny to również doskonały przykład, że krajobraz i nastrój sprzyjający refleksji i zadumie, właściwy dla miejsc wiecznego spoczynku, tworzą nie tylko nagrobki, ale również towarzysząca im zieleń, w tym przede wszystkim stare, okazałe drzewa. Na terenie cmentarza rośnie kilkaset drzew prawie 30 gatunków i odmian, z czego ok. 60-70% to drzewa iglaste. Krótki spacer cmentarnymi alejkami pozwala na poznanie szeregu rodzimych i nierodzimych gatunków drzew.

Na wyróżnienie w drzewostanie cmentarza zasługują:

• żywotniki zachodnie, rosnące na terenie całego cmentarza, jednak najwięcej starych i dorodnych osobników można obejrzeć w najstarszej części, pomiędzy budynkiem bramy cmentarza a krzyżem głównym; największy okaz rośnie w dziale II (210 cm/ 13 m);

• żywotniki zachodnie odmiany wrzosowatej – dwa największe drzewa rosną w środku działu X, ponadto nieco młodszy okaz rośnie w dziale VII;

• żywotniki zachodnie odmiany kulistej – dwa stare krzewy rosną przed łukową kolumnadą z grobami zasłużonych cieszyniaków, po jej bokach, a przed jednym z nich rośnie

• jałowiec Pfitzera – rozłożysty krzew o wysokości ok. 2 m;

• cyprysiki groszkowe odmiany pierzastej – jeden stary okaz rośnie w dziale IX (118 cm/12 m), drugi, równie cenny, w dziale XI (90 cm/12 m);

• świerki kłujące (najczęściej formy sinej, zwane potocznie świerkami srebrzystymi), które mniej licznie niż żywotniki rosną na całym obszarze cmentarza; najładniejsze okazy występują w działach: V (kilka drzew przy kolumnadzie), IX (1 drzewo przy alei dzielącej dz. VII i IX), XII (3 okazy od strony alei głównej), XIII (2 drzewa przy alei dzielącej dz. XI i XIII), XIV (2 okazy przy alei dzielącej dz. XII i XIV i 4 okazy przy alei dzielącej dz. XIV i XVI), XV (1 drzewo od strony alei głównej);

• daglezje zielone – należą do najwyższych drzew iglastych na cmentarzu, wśród nich można obejrzeć największych przedstawicieli tego gatunku rosnących w Cieszynie (209 cm/ 25 m, 189 cm/24 m, 158 cm/20 m); dorodne okazy występują również w działach: X (przy alei dzielącej dz. X i XII), XI (od strony ul. Katowickiej), XII (przy alei dzielącej dz. XII i XIV), XIII (przy alei dzielącej dz. XI i XIII);

• świerki pospolite – zdecydowanie mniej liczne od świerków kłujących, ale okazy dorodne (m.in. 182 cm/22 m, 174 cm/ 22 m); najładniejsze drzewa rosną w działach: X (drzewo porośnięte bluszczem w stadium generatywnym od strony alei głównej) i XXVI (w obrębie kwatery wojskowej);

• modrzew europejski porośnięty bluszczem w stadium generatywnym rosnący w dziale XIV od strony alei głównej;

• sosny wejmutki – jedyne dwa duże drzewa tego gatunku (160 cm/23 m i 175 cm/23 m) rosną w dziale IX od strony ul. Katowickiej, przy jednym z nagrobków;

• sosny limby – również reprezentowane tylko przez dwa okazy, większy (104 cm/9 m) rośnie w dziale IX i mniejszy w dziale XIII;

• cyprysiki Lawsona – kilka młodych i niewysokich 3-4 m okazów rośnie w nowszej części cmentarza, w działach XI, XVII, wspólnie z młodymi żywotnikami zachodnimi oraz

• jałowcami pospolitymi odmiany irlandzkiej - najładniejsze okazy można obejrzeć w działach: XX – ok. 30 drzew i XXIII – ok. 10 okazów, ponadto dwa okazy rosną przed grobowcem burmistrza Demla;

• brzozy brodawkowate – dwa ładne i wysokie drzewa (większe 175 cm/17 m) rosną obok siebie w dziale XVI;

• brzoza brodawkowata odmiany Younga rosnąca w dziale I;

• głogi pośrednie odmiany pełnokwiatowej śnieżnobiałej – dwa niewysokie drzewka (75 cm/3,5 m i 77 cm/ 3,5 m) rosną przy głównej alei na wysokości działów I i II;

• lipy drobnolistne – rosną wokół grobowca burmistrza Demla (8 drzew), a także kilka sztuk w innych rejonach cmentarza (m.in. wokół kwatery wojskowej);

• lipy szerokolistne – największe zgrupowanie tych drzew tworzy szpaler wzdłuż ogrodzenia poniżej działów II, III i V, przechodzący w aleję ciągnącą się wzdłuż chodnika dzielącego działy XII od XIV i XXII od XXIV i dalej pomiędzy kwaterą wojskową a działem XXIV;

• kasztanowce pospolite, które wraz z klonami pospolitymi i jaworami tworzą aleję ciągnącą się za krzyżem głównym wraz z •• klonem pospolitym i

• klonem jaworem rosnącymi po bokach tegoż krzyża.

Ponadto interesujące są również dwie duże grupy drzew, obie rosnące na obrzeżach cmentarza. Pierwsza z nich to szpaler oddzielający „starą” i „nową” część cmentarza, składający cię z topól czarnych odmiany włoskiej (do 100 cm/22 m), topól berlińskich (do 230 cm/24 m), dębów szypułkowych i brzóz brodawkowatych. Druga grupa drzew ma charakter bardziej naturalistyczny, rozciąga się wzdłuż wschodniej granicy cmentarza poniżej działów XXII, XXIV i XXVI, a w jej skład wchodzą dęby szypułkowe (wśród których wyróżnia się kilka okazałych drzew), dwa buki pospolite, dwa graby pospolite, w tym jeden z największych przedstawicieli tego gatunku w Cieszynie (240 cm/19 m), lipy drobnolistne, klony pospolite i klony jawory.

Opuszczamy cmentarz komunalny, przechodzimy przez ul. Katowicką i dróżką za stacją benzynową i budynkiem restauracji dochodzimy do ul. Filasiewicza. Skręcamy w prawo i po przejściu ok. 350 m skręcamy w lewo, w ul. Bucewicza. Idziemy w górę ulicy, mijamy kolejno ulice Tuwima, Piękną, Wesołą i Szymanowskiego, dochodząc do ul. Hażlaskiej. Skręcamy w lewo i idziemy w dół ulicy.

W XVII w. powstał przy ul. Hażlaskiej cmentarz żydowski, zwany „starym”. Początkowo był to teren prywatny należący do poborcy podatkowego Jakuba Singera, który w 1647 r. uzyskał od księżnej Elżbiety Lukrecji przywilej chowania na nim zmarłych członków swej rodziny i służby. Cmentarz ten od 1785 r. do początku XX w. służył całej cieszyńskiej gminie żydowskiej. W 1907 r. został założony nowy cmentarz żydowski – mijamy go po lewej stronie ul. Hażlaskiej, z pozostałościami domu pogrzebowego i widocznym z daleka, wykonanym z białego marmuru, secesyjnym nagrobkiem rodziny Gleisingerów. Obie nekropolie przetrwały bez większych zniszczeń okres II wojny światowej, a ostatni pochówek na nowym cmentarzu odbył się w marcu 1961 r. Od lat 60. ubiegłego wieku cmentarze pozostawały bez opieki, co doprowadziło do ich dewastacji i zniszczenia. Dopiero w 2002 r. częściowo odrestaurowany został cmentarz nowy.

Cmentarze żydowskie, pozostawione przez wiele lat bez właściwej opieki, „zagospodarowała” sama przyroda. Bardziej interesujący od strony przyrodniczej i dendrologicznej jest stary cmentarz (o powierzchni ponad 1 ha). Według sporządzonej w 1985 r. inwentaryzacji rosło na jego terenie ok. 280 drzew. Były to głównie jesiony wyniosłe, klony pospolite, robinie białe, dęby szypułkowe i wierzby kruche, w zdecydowanej większości tzw. samosiejki. Miejscami bardzo silnie rozwinęła się warstwa podszytu z dominującym bzem czarnym, leszczyną, głogami. W runie rozrósł się bluszcz, a także poznane już przez nas wcześniej obrazki alpejskie oraz barwinek pospolity, gatunek objęty ochroną gatunkową. Cały cmentarz ma obecnie charakter zbliżony bardziej do obszaru leśnego niż cmentarza lub parku, a na uwagę zasługuje zwłaszcza kilka okazów kwitnącego bluszczu pospolitego, z których jeden ma pęd o średnicy ponad 10 cm. W pobliżu domu pogrzebowego rośnie grupa kilku okazałych jesionów wyniosłych (200-250 cm/20 m). Jednak chyba największą dendrologiczną atrakcję tego cmentarza jest kilka drzew różnych gatunków, które obrosły znajdujące się w pobliżu macewy (nagrobki), tworząc niezwykle oryginalne i malownicze połączenia „drzewo+kamienny nagrobek”.

Mijamy cmentarze i idziemy w dół ul. Hażlaskiej.

Na rogu ul. Hażlaskiej i ul. Gołębiej, na kamiennym cokole stoi drewniany krzyż z płaskorzeźbą Matki Boskiej. Po obu stronach krzyża rosną godnych uwagi rozmiarów jesiony wyniosłe. Drzewa te rosną na krawędzi niewielkiej skarpy, w związku z czym ich korzenie malowniczo „rozlały się” po powierzchni gruntu.

Dochodzimy do ul. Św. Jerzego i skręcamy w lewo, a następnie w pierwszą odchodzącą w prawo alejkę parkową.

Przechodzimy przez Park Liburnia i skręcamy w prawo. Ulicą Liburnia dochodzimy do ronda i idziemy w lewo przez most na Bobrówce i tory kolejowe.

Z prawej strony do ul. Zamkowej dochodzi ul. Dojazdowa, wzdłuż której zachował się jeden z nielicznych na terenie Cieszyna przykładów zadrzewienia alejowego. Zadrzewienie to składa się z ok. 40 kasztanowców białych o różnych rozmiarach (największy 284 cm/12 m) i w różnym stanie zdrowotnym. Na odcinku przylegającym do ul. Zamkowej, wzdłuż parkingu, zadrzewienie to ma formę szpaleru, w którym rośnie kilka kasztanowców białych odmiany pełnokwiatowej, z nieco mniejszymi kwiatostanami, jednak o pełnych, czyli wielopłatkowych kwiatach, natomiast jako pierwszy od strony ul. Zamkowej rośnie młody okaz kasztanowca czerwonego odmiany Briota, z kwiatami barwy od ciemnoczerwonej do karminowej.

Idziemy dalej ul. Zamkową, mijamy po lewej ul. Michejdy i skręcamy w lewo w ul. Stromą. Zgodnie z nazwą uliczki podchodzimy pod górę i poprzez łukowate przejście budynku będącego obecnie siedzibą Książnicy Cieszyńskiej, wchodzimy na Pl. Teatralny.

Obecnie w centralnym punkcie Placu Teatralnego znajduje się duży skwer. Zieleń otaczająca budynek Teatru w większości rozmieszczona jest w układzie symetrycznym. Na uwagę zasługują zwłaszcza dwie glediczje trójcierniowe (pomniki przyrody), rosnące przed frontem Teatru i dominujące swymi koronami nad zieleńcem; warty odnotowania jest fakt, iż owocuje tylko jeden, większy okaz (184 cm/ 18 m), natomiast drugi (151 cm/14 m) nie – glediczja jest gatunkiem dwupiennym, czyli kwiaty żeńskie i męskie rozwijają się na odrębnych osobnikach, przed cieszyńskim Teatrem rośnie więc „parka” iglicznii. Za glediczjami rosną niższe klony pospolite odmiany kulistej (od 55 cm/5 m do 78 cm/5m), o zwartych i gęstych koronach. Całość uzupełnia kilka głogów pośrednich odmiany pełnokwiatowej szkarłatnej (od 65 cm/5 m do 82 cm/7 m) z kulistymi, strzyżonymi regularnie koronami, rosnących od strony ul. Fredry.

Przechodzimy przez Pl. Teatralny i ul. Fredry – biegnącą z lewej strony budynku Teatru – dochodzimy do Starego Targu.

Na terenie tego dawnego rynku miejskiego nie ma żadnych skwerów i zieleńców. W zabudowaną przestrzeń i monotonię brukowanego placu, użytkowanego w znaczącej części jako parking, nieco ożywienia wprowadza kilkanaście surmii (katalp) pośrednich, posadzonych w donicach. Jest to gatunek pochodzący z hodowli, dekoracyjny w różnych porach roku. Ma duże, jajowate, do 30 cm długości, z 3 klapami, a u nasady sercowate liście. Młode liście są krótko purpurowe, później ciemnozielone. Zebrane w duże wiechy kwiaty mają do 4 cm średnicy, są białe, wewnątrz fioletowo i żółto nakrapiane.

Na Starym Targu skręcamy w prawo i dochodzimy do ul. Głębokiej, którą idziemy w lewo. Po kilkudziesięciu metrach docieramy na cieszyński Rynek.