Trasa podstawowa cz. II

Ze ścieżki, za zielonym znakami Trasy Rezerwatów, skręcamy w prawo i stromą ścieżką schodzimy w stronę ścieżki biegnącej nad Młynówką.

Wśród roślin runa koniecznie należy wypatrzyć charakterystyczną cieszyniankę wiosenną. Bardzo łatwe będzie to wiosną, bowiem roślina ta zakwita jako jedna z pierwszych wiosennych roślin, jeszcze przed ulistnieniem się drzew i rozwojem większości roślin runa. Już początkiem marca (chociaż odnotowano zakwitanie cieszynianki nawet już w drugiej połowie lutego!) pojawiają się żółtozielone kwiatostany na długiej, do 20 cm wysokości, bezlistnej łodydze. Są to kwiatostany, a nie kwiaty, gdyż cieszynianka należy do roślin baldaszkowatych i tworzy typowy baldach. To co zwykle brane jest za płatki korony to fałszywy okwiat, utworzony z zielonych podsadek (zwykle w liczbie 5-7), czyli przekształconych liści. Same kwiaty – zwykle w liczbie 20-40 w kwiatostanie – są bardzo drobne, żółte i wypełniają wnętrze baldachu. Liście pojawiają się później, są dłoniastozłożone, na długich ogonkach. Cieszynianka dość szybko przekwita i już w maju, czerwcu wytwarza owoce, a latem obserwuje się już tylko kępy liści, czasem trudne do zauważenia w gęstwinie innych roślin runa leśnego. Cieszynianka rośnie przede wszystkim w lasach grądowych, na żyznych glebach wapiennych. Swoją łacińską nazwę – Hacquetia epipactis – cieszynianka otrzymała w 1790 r. na cześć Baltazara Hacqueta, przy czym jeszcze na początku XIX wieku cieszynianka nazwana była Dondia epipactis i Dondisia epipactis. Baltazar Hacquet to znany w swych czasach francuski lekarz i przyrodnik, który w latach 1787-1810 wykładał najpierw na Uniwersytecie we Lwowie, później w Krakowie, a także jako pierwszy przeszedł całe Karpaty ze wschodu za zachód, wyniki swych badań ogłaszając w 4-tomowym dziele, stanowiącym pierwsze tak bogate i kompletne źródło informacji o Karpatach. Polską nazwę „cieszynianka”, która była powszechnie używana przez mieszkańców Cieszyna, zaproponował jako oficjalną nazwę botaniczną w 1924 r. Kazimierz Simm, profesor cieszyńskiej Wyższej Szkoły Rolniczej. „Ojciec chrzestny” cieszynianki chciał w ten sposób podkreślić, że właśnie w okolicach Cieszyna roślina ta występuje w Polsce najliczniej. Wcześniej używana była spolszczona łacińska nazwa rodzajowa „Haketia”. Specyficzny sposób, w jaki zgodnie z legendą nasiona tej rośliny miały przywędrować w okolice Cieszyna – w woreczku z ziemią ojczystą, noszonym przez żołnierza – stały się prawdopodobnie powodem, że właśnie cieszyniankę uznaje się za symbol umiłowania rodzinnej ziemi. Jest to roślina mocno „zakorzeniona” w kulturze regionu cieszyńskiego i w świadomości jej mieszkańców. Jej kwiat (a właściwie kwiatostan) jest często wykorzystywanym symbolem, pojawiającym się w wielu publikacjach o Śląsku Cieszyńskim, znakiem identyfikacyjnym dla różnych stowarzyszeń, wydawnictw i inicjatyw. Samorządowe władze miast i gmin Ziemi Cieszyńskiej najbardziej zasłużonym mieszkańcom przyznają od kilku lat nagrody, którymi są stylizowane cieszynianki. Oprócz cieszynianki wiosennej w tej części rezerwatu spotkać można także inne gatunki podlegające ochronie prawnej – znaną wszystkim śnieżyczkę przebiśnieg (II-IV) i pierwiosnka wyłącznie na obszarze Pogórza Cieszyńskiego. Rośliną charakterystyczną dla tego zbiorowiska jest m.in. cieszynianka wiosenna. Idąc ścieżką nad Młynówką mijamy położony po jej drugiej stronie kąpielisko miejskie. Spośród rosnących na tym terenie drzew wyróżnia się wygięty w łuk klon jesionolistny (271 cm/14 m). Drzewo to – pomnik przyrody – rośnie pomiędzy niecką basenu a ogrodzeniem kąpieliska od strony Al. J. Łyska (po drugiej stronie basenu kąpielowego w stosunku do Młynówki). Klon jesionolistny jest gatunkiem obcym dla naszej flory, naturalnie występuje w Ameryce Północnej, skąd jako drzewo ozdobne został sprowadzony do Anglii w 1688 r. Na ziemie polskie, a konkretnie do krakowskiego ogrodu botanicznego trafił w 1808 r. Gatunek ten „wyrwał się” spod kontroli człowieka i praktycznie na całym świecie obserwuje się ekspansję klonów jesionolistnych i wkraczania na siedliska naturalne, skąd wypierają rodzime gatunki roślin. W Polsce proces ten obserwuje się mniej więcej od 1960 r. Na kąpielisku w Cieszynie klon jesionolistny dorósł do okazałych rozmiarów, a jego wygięty pień został zabezpieczony metalowymi podporami przed ewentualnym złamaniem. Idąc wzdłuż Młynówki zobaczyć możemy rosnące na jej brzegach pojedyncze lub w grupach olsze czarne. Drzewa tego gatunku charakteryzują się rzadkim u drzew liściastych prostym, strzelistym pniu z odstającymi od niego prawie poziomo gałęziami. Gatunek ten preferuje miejsca wilgotne, rośnie zwłaszcza wzdłuż rzek i potoków oraz w miejscach bagiennych. Nasiona olszy to drobne orzeszki z wąskimi skrzydełkami wypełnionymi powietrzem, ułatwiającymi ich roznoszenie przez wiatr i wodę. Nasiona zebrane są w małych, podobnych do szyszek owocostanach. Liście olsz czarnych są zaokrąglone lub mają na szczycie wcięcie.

Godnym podkreślenia walorem rezerwatu nad Puńcówką jest bardzo wysoka zasobność drzewostanu (czyli objętość drewna na 1 ha lasu) wynosząca 766 m3/ha i porównywalna z zasobnością cenionych i znanych drzewostanów świerka istebniańskiego. Niestety, z uwagi na grafiozę i związaną z tą chorobą konieczność wycinania w rezerwacie zamarłych wiązów (ślady tych cięć dostrzec można także i w tym fragmencie rezerwatu) zasobność z pewnością w ostatnich latach uległa znaczącemu zmniejszeniu. Z ciekawszych gatunków zwierząt, jakie można spotkać na terenie rezerwatu wymienić należy choćby płochliwe sarny, które zwłaszcza zimą mogą podchodzić w poszukiwaniu pokarmu prawie do centrum miasta. Czasem można także wypłoszyć z gęstwiny krzewów wyniosłego, czyli popularnego kluczyka (III-V) a także obrazki alpejskie i lilię złotogłów (VIVII). Spośród innych gatunków w leśnym runie warto odnotować występowanie groszku wiosennego (IV-V), gajowca żółtego (IV-VII), którego liście nie wprawne oko może pomylić z liśćmi pokrzywy, zdrojówkę rutewkowatą o delikatnych liściach i kwiatach (IV-V) oraz kępki trawy perłówki zwisłej. Dla wielu ciekawostką są z pewnością szyszkowate kwiatostany łuskiewnika różowego. Jest to roślina bezzieleniowa, pasożytująca na korzeniach drzew i krzewów, wytwarzająca ponad powierzchnią gruntu jedynie brudnoróżowawe kwiatostany (IV-V).

Jako zbiorowisko roślinne panujące na terenie rezerwatu wskazywano przez szereg lat zbiorowisko grądu. Jest to staropolska nazwa lasu, w którym znaczącą rolę odgrywają graby. Szczegółowe badania florystyczne i fitosocjologiczne prowadzone na tym terenie na przełomie XX i XXI w. pozwoliły na opisanie nowego dla Polski zbiorowiska roślinnego4 i panującego na obszarze cieszyńskiego rezerwatu – zespołu podgórskiego lasu brzostowo-jesionowego. Tego typu las występuje na terenie Słowenii, Austrii i Czech, natomiast w Polsce został stwierdzony wyłącznie na obszarze Pogórza Cieszyńskiego. Rośliną charakterystyczną dla tego zbiorowiska jest m.in. cieszynianka wiosenna.

Idąc ścieżką nad Młynówką mijamy położony po jej drugiej stronie kąpielisko miejskie. Spośród rosnących na tym terenie drzew wyróżnia się wygięty w łuk klon jesionolistny (271 cm/14 m). Drzewo to – pomnik przyrody – rośnie pomiędzy niecką basenu a ogrodzeniem kąpieliska od strony Al. J. Łyska (po drugiej stronie basenu kąpielowego w stosunku do Młynówki). Klon jesionolistny jest gatunkiem obcym dla naszej flory, naturalnie występuje w Ameryce Północnej, skąd jako drzewo ozdobne został sprowadzony do Anglii w 1688 r. Na ziemie polskie, a konkretnie do krakowskiego ogrodu botanicznego trafił w 1808 r. Gatunek ten „wyrwał się” spod kontroli człowieka i praktycznie na całym świecie obserwuje się ekspansję klonów jesionolistnych i wkraczania na siedliska naturalne, skąd wypierają rodzime gatunki roślin. W Polsce proces ten obserwuje się mniej więcej od 1960 r. Na kąpielisku w Cieszynie klon jesionolistny dorósł do okazałych rozmiarów, a jego wygięty pień został zabezpieczony metalowymi podporami przed ewentualnym złamaniem. Idąc wzdłuż Młynówki zobaczyć możemy rosnące na jej brzegach pojedyncze lub w grupach olsze czarne. Drzewa tego gatunku charakteryzują się rzadkim u drzew liściastych prostym, strzelistym pniu z odstającymi od niego prawie poziomo gałęziami. Gatunek ten preferuje miejsca wilgotne, rośnie zwłaszcza wzdłuż rzek i potoków oraz w miejscach bagiennych. Nasiona olszy to drobne orzeszki z wąskimi skrzydełkami wypełnionymi powietrzem, ułatwiającymi ich roznoszenie przez wiatr i wodę. Nasiona zebrane są w małych, podobnych do szyszek owocostanach. Liście olsz czarnych są zaokrąglone lub mają na szczycie wcięcie.

Godnym podkreślenia walorem rezerwatu nad Puńcówką jest bardzo wysoka zasobność drzewostanu (czyli objętość drewna na 1 ha lasu) wynosząca 766 m3/ha i porównywalna z zasobnością cenionych i znanych drzewostanów świerka istebniańskiego. Niestety, z uwagi na grafiozę i związaną z tą chorobą konieczność wycinania w rezerwacie zamarłych wiązów (ślady tych cięć dostrzec można także i w tym fragmencie rezerwatu) zasobność z pewnością w ostatnich latach uległa znaczącemu zmniejszeniu. Z ciekawszych gatunków zwierząt, jakie można spotkać na terenie rezerwatu wymienić należy choćby płochliwe sarny, które zwłaszcza zimą mogą podchodzić w poszukiwaniu pokarmu prawie do centrum miasta. Czasem można także wypłoszyć z gęstwiny krzewów zająca szaraka lub bażanta. Dość często pośród leśnego runa można spotkać powoli i ociężale poruszającą się ropuchę szarą, aktywną o zmierzchu i nocą, a polującą na owady, pająki i ślimaki nagie, czyli pozbawione skorup.

Idziemy dalej ścieżką nad Młynówką, mijamy śluzę wpustową i dochodzimy do potoku Puńcówka. Przez przerzucony nad jej korytem mostem wchodzimy na teren Parku pod Wałką i skręcamy w lewo.

Park pod Wałką to rozległy kompleks terenów zielonych. Do parku zaliczają się zarówno tereny rekreacyjno-spacerowe ze ścieżką zdrowia i placem zabaw, jak na przykład miejsce położone pomiędzy Puńcówką a Al. J. Łyska, miejsce pamięci narodowej z pomnikiem upamiętniającym 24 ofiary zamordowane przez niemieckiego okupanta 20 marca 1942 r., a także tereny położone pomiędzy Al. J. Łyska i Olzą o charakterze leśnym. Nazwa parku bierze się od istniejącej niegdyś nad Młynówką wałki, czyli warsztatu tkackiego. Obszar parku położony w zakolu Puńcówki charakteryzuje się stosunkowo uporządkowanym układem drzew, a także pewną symetrią. Wskazuje na to układ ścieżek, szczególnie tej biegnącej wzdłuż Puńcówki oraz niewielki placyk położony mniej więcej w centralnym punkcie terenu, a także rozmieszczenie niektórych drzew.

W tej części na szczególną uwagę zasługują:

• kasztanowiec pospolity – okazy o grubym pniu i szerokiej koronie (348 cm/18 m), rosnący przy ścieżce w pobliżu mostku od strony Puńcówki, a także

• dwie glediczje trójcierniowe, z których jedną (130 cm/14 m) można obejrzeć pomiędzy placem zabaw a Al. J Łyska – okaz bez charakterystycznych dla tego gatunku kolców (odmiana bezbronna), drugą (143 cm/14 m) natomiast przy alejce, na wysokości ścieżkizdrowia;

Wspomniane powyżej drzewa wraz z czterema wiązami, rosnącymi parami w pobliżu placu zabaw oraz w pobliżu okrągłego placu z ławkami, to grupowy pomnik przyrody. Niestety, podobnie jak w rezerwacie, wiązy zamarły, a o ich rozmiarach mogą świadczyć tylko pozostałe pniaki. Spośród pozostałych parkowych drzew warto zwrócić uwagę na:

• jesion wyniosły (285 cm/25 m) o charakterystycznej świecznikowej koronie, rosnący w pobliżu mostku na Puńcówce;

• buk pospolity – duży okaz (218 cm/24 m), który rośnie w pobliżu placu zabaw;

• olsze czarne (od 125 cm/20 m do 190 cm/20 m), rosnące w grupie nad brzegiem Puńcówki, w pobliżu progu na rzece, a także

• młode okazy dębów czerwonych, rosnące w pobliżu placu zabaw. Dęby czerwone z pewnością mają walory dekoracyjne – gładką i popielatą korę, podobną do kory buka oraz pięknie czerwieniejące jesienią liście. Jednak gatunek ten wart jest poznania z innego powodu – jego ojczyzną jest kontynent północnoamerykański i wyróżnia się szybkim wzrostem i dużą ekspansywnością w porównaniu do naszych rodzimych dębów, co sprawia, że miejscami, a zwłaszcza na terenach objętych ochroną, zaleca się wręcz wycinanie dębów czerwonych. Z nieznanych bliżej powodów to właśnie liście tego nierodzimego gatunku zdobią awersy polskich monet.

Z drzewostanem parku wiąże się również grupa 4 okazałych topól białych (największy okaz 300 cm/23 m), rosnąca przy drodze na wysokości kortów tenisowych. Podczas krótkiego spaceru po parku można również pójść drogą prowadzącą wzdłuż Puńcówki w kierunku Olzy. Wzdłuż brzegu Olzy rośnie m.in. szpaler kilkunastu kasztanowców białych, a na wąskim cyplu, nieco bliżej ujścia Puńcówki do Olzy – olsza szara o dwóch pniach. W odróżnieniu od poznanych nad Młynówką w rezerwacie olszy czarnych drzewa tego gatunku często rosną w postaci wielopniowego krzewu, a ich liście są ostro zakończone. W tej części parku dominuje kilka okazałych, choć w nienajlepszym stanie zdrowotnym topoli kanadyjskich (od 437 cm/30 m do 308 cm/28 m).

Zielone znaki trasy spacerowej prowadzą nas do pomnika po drugiej stronie drogi, jednak od placu zabaw idziemy w lewo parkową alejką wzdłuż Puńcówki, w kierunku mostku na Al. J. Łyska.

Nim przekroczymy Al. J. Łyska przystańmy na chwilę i spójrzmy na las położony w zakolu Puńcówki, na jej drugim brzegu i przylegający do skarpy rezerwatu. Na terasie zalewowej potoku rośnie dość gęsty drzewostan, tworzony przede wszystkim przez olsze szare oraz wierzby: kruchą i białą. Teren ten ma dość ciekawą przeszłość – otóż w latach 30. XX w., na stoku na wysokości terasy, a więc na terenie dzisiejszego rezerwatu „Lasek Miejski nad Puńcówką” znajdowała się skocznia narciarska. Skoczkowie kończyli skoki właśnie na terasie nad Puńcówką, która została częściowo obsadzona drzewami w połowie XX w. Na obszarze tym przebiega proces naturalnej sukcesji – następuje samorzutne tworzenie się zbiorowiska lasu łęgowego, typowego dla miejsc wilgotnych, rosnącego wzdłuż rzek i potoków. Obszar ten jest objęty ochroną jako użytek ekologiczny „Łęg nad Puńcówką” i zajmuje powierzchnię 1,07 ha5. W wodach Puńcówki żyją piżmaki. Są to zwierzęta podobne do szczura, z ciemnobrązowym futerkiem i prawie nagim, bocznie spłaszczonym ogonem. Piżmaki doskonale pływają i nurkują, a swe nory z długimi korytarzami wygrzebują w brzegach rzek i potoków. Gatunek ten został sprowadzony do Europy początkiem XX w. z Ameryki Północnej jako zwierzę hodowlane. Wydostał się na wolność, błyskawicznie zadomowił się i rozprzestrzenił w europejskich wodach, swymi norami przyczyniając się do uszkadzania i niszczenia wałów nadrzecznych.

W tym rejonie, bezpośrednio przy Al. J. Łyska bardzo efektownie prezentują się dwie lipy objęte ochroną jako pomniki przyrody – lipa szerokolistna (380 cm/20 m) w wieku około 250 lat, rosnąca przy jezdni po jej prawej stronie patrząc w stronę centrum miasta, na wysokości terenu kempingu i rosnąca nieco dalej lipa drobnolistna (398 cm/18 m), z charakterystycznymi dużymi naroślami – guzami na pniu. Pomnikiem przyrody jest także kasztanowiec pospolity (399 cm/18 m) rosnący na rogu Al. J. Łyska i drogi dojazdowej do kempingu. Droga prowadzi pomiędzy ogrodzeniem kempingu a niewielkim zalewem kajakowym, utworzonym na tzw. kanale ulgi Młynówki (koryto Puńcówki biegnie dalej wzdłuż Al. J. Łyska).

Tuż na brzegiem zalewu rośnie kilka starych i okazałych lecz w złym stanie zdrowotnym kasztanowców białych, o obwodach pni od 300 do 450 cm. Natomiast po drugiej stronie zalewu bardzo malowniczo prezentują się duże jesiony wyniosłe. Zalew kajakowy został w znacznym stopniu zniszczony podczas pamiętnej powodzi w 1997 r. W latach 1999- 2000, z inicjatywy cieszyńskiego Zarządu Rejonowego Ligi Ochrony Przyrody, zalew został odmulony, a wzdłuż jego brzegów posadzono szereg roślin wodnych i nadwodnych – m.in. pałkę szerokolistną, tatarak, kosaciec żółty (IV-VII), konitrut błotny, knieć błotną, czyli popularne kaczeńce (III-VI), krwawnicę pospolitą (VI-VIII), żabieniec babkę wodną (VI-IX), kilka gatunków sitów. Natomiast w pobliżu wspomnianych powyżej jesionów zasadzono drzewa i krzewy gatunków związanych z siedliskami wilgotnymi, rosnącymi nad rzekami i zbiornikami wodnymi – m.in. olsze czarne i szare, klony pospolite, klony polne, brzozy brodawkowate, brzozy omszone oraz różne gatunki wierzb.

Idziemy dalej wzdłuż zalewu, a następnie drogą biegnącą wzdłuż Młynówki – mając po prawej ręce Olzę – i prowadzącą do tzw. III jazu.

Ta wąska i zacieniona gruntowa droga dla wielu cieszyniaków jest ulubionym miejscem spacerów lub rowerowych wycieczek. Od samego początku zwracają naszą uwagę piękne drzewa rosnące wzdłuż drogi i tworzące miejscami swego rodzaju aleję. Kilkanaście spośród tych drzew zostało uznanych za pomniki przyrody. Niestety najokazalsze drzewo z tego drzewostanu – wiąz górski o obwodzie pnia 405 cm – padł porażony grafiozą, a jego potężny pniak i kłodę wciąż możemy podziwiać nad Młynówką, kilkadziesiąt metrów za zalewem. Drzewo zostało ścięte w 2004 r., a o jego szacownym wieku najlepiej świadczy liczba słoi na przekroju pnia – kto ciekaw, może je przeliczyć. Nadal rosną i oby rosły jak najdłużej inne drzewa – pomniki przyrody, czyli

• dwa wiązy górskie (358 cm/25 m i 307 cm/27 m) rosnące po lewej stronie drogi, podobnie jak

• robinia biała (350 cm/22 m) – najprawdopodobniej największy okaz tego gatunku na terenie miasta i

• dęby szypułkowe (348 cm/20 m, 281 cm/20 m, 307 cm/21 m) oraz

• graby pospolite (213 cm/18 m, 218 cm/18 m, 248 cm/17 m);

• kasztanowiec pospolity (403 cm/ 18 m), rosnący po prawej stronie drogi od strony Olzy oraz

• lipa drobnolistna (310 cm/28 m).

Droga, którą idziemy, biegnie wzdłuż granicy państwa, o czym przypominają słupki graniczne. Niegdyś teren ten był pilnie strzeżony przez pograniczników i wygrodzony płotem, czego najlepszym dowodem są kawałki drutu kolczastego, sterczące z pni niektórych drzew rosnących po prawej stronie drogi, wykorzystywanych zapewne dawniej jako „słupki” podporowe ogrodzenia. Z drzewostanu porastającego ten teren należy wyróżnić kilkadziesiąt jesionów wyniosłych o znaczących obwodach pni, rosnących luźnym szpalerem nad Młynówką po jej drugiej stronie, wzdłuż boiska sportowego i terenu położonego za boiskiem. W runie miejscami dominuje chroniony czosnek niedźwiedzi, pojedyncze obrazki alpejskie oraz rosnące zwłaszcza wzdłuż początkowego odcinka drogi łany niecierpka gruczołowatego (lub Royle’go). Ta dorodna roślina o soczystych i czerwonawych łodygach oraz efektownych, dużych kwiatach o barwie bordowej lub fioletowej (VI-IX), to kolejny na naszej trasie Gatunek nierodzimy. Pochodzi on z „kontynentu indyjskiego” i do Europy został sprowadzony w pierwszej połowie XIX w. Dziś, mimo swych zdecydowanych walorów ozdobnych, uznawany jest za gatunek ekspansywny, rugujący rodzime rośliny zwłaszcza z siedlisk nadrzecznych. „Krewniakiem” niecierpka gruczołowatego jest mniejszy, o małych i żółtych kwiatach, niecierpek drobnokwiatowy (IV-X). Pierwotnie roślina ta występowała we wschodniej Syberii i Mongolii, jednak została stamtąd sprowadzona do europejskich ogrodów botanicznych, skąd – jak chyba łatwo się domyślić – uciekła w 1837 r. Dziś „panoszy” się w zasadzie w lasach, parkach i ogrodach, tworząc gęste łany. Łacińska nazwa rodzajowa niecierpków – Impatiens – oznacza niecierpliwy, niewytrzymały, drażliwy, co odnosi się do owoców tych roślin. Mają one kształt wydłużonej torebki, która dojrzała, pęka przy najmniejszym dotknięciu, wyrzucając nasiona na znaczną odległość – w przypadku niecierpka gruczołowatego nawet do 6 m!

Zdecydowanie rzadziej napotkamy na trasie naszej wędrówki rodzimego niecierpka pospolitego, o dużych, żółtych kwiatach (VII-IX), zwisających na cienkich szypułkach. Spośród rosnących w tym rejonie grzybów warto rozejrzeć się wzdłuż drogi za sromotnikiem bezwstydnym. Jego dojrzałe owocniki roztaczają niemiłą dla naszego nosa woń, która wabi muchy i inne owady. Jeśli chodzi natomiast o kształt sromotnika to za szczegółowy opis winna wystarczyć łacińska nazwa rodzajowa tego grzyba – Phallus. Bardzo często można spotkać w tym rejonie dużych rozmiarów ślimaki winniczki, gatunku będącego pod ochroną, chociaż w pewnych okresach i za zgodą odpowiednich władz można je zbierać i eksportować, głównie do Francji i Włoch, gdzie są kulinarnym przysmakiem. Na Młynówce (a częściej na Olzie) często można zobaczyć kaczki krzyżówki, u których piękna, kolorowa szata zdobi samce, podczas gdy samice są szaro-brązowe. W licznych w tym rejonie dziuplastych drzewach oraz porozwieszanych budkach gniazdują sikorki bogatki i szpaki. Jeśli natomiast cicho i spokojnie podejdziemy do brzegu Olzy, to czasem może dostrzeżemy czatującą na jej brzegu czaplę siwą, która swą zdobycz przebija, niczym mieczem, ostrym dziobem. W tym rejonie dość często obserwowano bociana czarnego – bardziej tajemniczego i stroniącego od człowieka, czarno upierzonego „kuzyna” doskonale wszystkim znanego bociana białego. Bocian czarny gniazduje od czasu do czasu na terenie Cieszyna, kryjąc się ze swym „domem” w jednym z cieszyńskich lasów. Nad wodami Olzy i Młynówki można podziwiać latem uwijające się liczne ważki, z których chyba najładniej ubarwionymi są świtezianki, o barwie granatowej, ciemnoniebieskiej lub zielonej, mieniące się metalicznie. Brzegi Młynówki są miejscami umocnione kamiennymi ścianami. Bardzo malowniczo prezentuje się kilka drzew, które wrosły w kamienny brzeg i obrosły tworzące go kamienie swymi korzeniami.

Droga doprowadza nas do tzw. III jazu na Olzie, a szlak prowadzi dalej przez mostek, wybudowany przy śluzie.

Śluza jest początkiem Młynówki, która po kilkudziesięciu metrach rozdziela się na dwa koryta. Lewe koryto to kanał ulgi Młynówki, wzdłuż, którego prowadziła nasza trasa. Natomiast kanał prawy to właściwa Młynówka. Ten odcinek Młynówki powstał w XIX w., w wyniku prac regulacyjnych Olzy. Wody Młynówki zasilały młyn, w którym w 1862 r. uruchomiono małą elektrownię wodną, czynną do 1920 r. Elektrownia, której budynek znajduje się w odległości ok. 700 m z biegiem Młynówki od miejsca, w którym się znajdujemy, zasilała piłę, czyli tartak i wałkownię. Na brzegach Młynówki oraz Olzy rosną gęste zadrzewienia klonu jesionolistnego, drzewa północnoamerykańskiego, bardzo ekspansywnego i zajmującego zwłaszcza siedliska nadwodne.

Za mostkiem ścieżka skręca w lewo i biegnie u podnóża stromej, zadrzewionej skarpy. Za ścieżką idziemy w lewo i dochodzimy do drewnianych schodów.

Naprzeciw mostka, na skarpie można obejrzeć odsłonięte, bardzo kruche skały budujące podłoże w rejonie Cieszyna. Znajdujemy się na terenie rezerwatu przyrody „Lasek Miejski nad Olzą”. Rezerwat ten, podobnie jak wcześniej poznany rezerwat nad Puńcówką, został utworzony w 1961 r. dla ochrony i zachowania fragmentów naturalnego lasu grądowego oraz stanowiska cieszynianki wiosennej. Podobieństw pomiędzy rezerwatami jest zresztą więcej, bowiem oba Laski Miejskie mają kształt bardzo wydłużony, porastają strome stoki z licznymi zagłębieniami, płytkimi jarami i niewielkimi wypłaszczeniami, otoczone są terenami zabudowanymi lub rekreacyjnymi, i wreszcie można tu spotkać prawie te same gatunki roślin i zwierząt. Lasek Miejski nad Olzą w ocenie fachowców jest zdecydowanie bardziej zbliżony do naturalnego. Tworzą go zbiorowiska grądu typowego z lipą drobnolistną, grabem pospolitym, dębem szypułkowym, klonem pospolitym i polnym oraz jaworem. Miejscami rezerwat porasta grąd ubogi oraz znany już z rezerwatu nad Puńcówką podgórski las brzostowo-jesionowy6. Drzewostan rezerwatu z oczywistych chyba dla wszystkich względów przez dziesięciolecia nie był użytkowany jako las typowo gospodarczy, dlatego charakteryzuje go wysoka zasobność wynosząca 597 m3/ha. Wśród drzew uwagę zwracają bardzo liczne pomnikowe okazy jaworów, dębów i lip. Warstwę krzewów tworzą: bez czarny, dereń, leszczyna oraz głogi. Flora rezerwatu liczy ogółem ok. 170 gatunków roślin naczyniowych, spośród których należy wymienić przede wszystkim gatunki objęte ochroną. Do nich należy cieszynianka wiosenna, która niestety w rezerwacie tym występuje bardzo nielicznie. Poza cieszynianką znajdziemy tu śnieżyczkę przebiśnieg, pierwiosnkę wyniosłą, kopytnika, kalinę koralową, czosnek niedźwiedzi, bluszcz pospolity. Gatunkami chronionymi w lasku nad Olzą są także – nie występujące w rezerwacie „Lasek Miejski nad Puńcówką” – popularna i powszechnie znana przylaszczka pospolita, przytulia wonna, zwana częściej marzanką wonną (IV-VI), parzydło leśne (VI), które kształtem liści przypomina nieco pokrzywę, jednak „nie parzy”, konwalia majowa o pięknie pachnących kwiatach (V-VI) oraz dwa gatunki storczyków – listera jajowata, o zielonkawych kwiatach (V-VI) i kruszczyk szerokolistny (VI-IX). Gatunki te występują na terenie rezerwatu bardzo nielicznie, natomiast walorem tego kompleksu leśnego jest kilkaset okazów rosnących tu obrazków alpejskich. Jest to roślina o oryginalnej budowie kwiatostanu i równie ciekawym i nietypowym sposobem zapylania. Z innych gatunków roślin występujących na terenie rezerwatu wspomnieć należy żywca bulkowatego (V-VI), który rozmnaża się poprzez niewielkie, czarne cebulki, tworzące się w kątach liści, a także charakterystyczne dla lasów grądów – gwiazdnicę wielkokwiatową (IVVI) oraz przytulię Schultesa (VII-IX), podobną nieco do znanej z łąk i zarośli przytuli czepnej, lecz nieco sino-niebieskawo zabarwionej i pozbawionej czepnych właściwości. W środkowej części rezerwatu, tuż nad Młynówką, rośnie niewielki płat zespołu jaworzyny górskiej z charakterystycznym dla tego zbiorowiska gatunkiem – miesiącznicą trwałą. Roślina ta ma ładnie i intensywnie pachnące, różowawo-fioletowe kwiaty oraz bardzo charakterystyczne owoce, czyli duże, srebrzyste łuszczyny z nerkowatymi nasionami. W przypadku ogrodowych odmian miesiącznicy owoce zwane są bardzo często „srebrnikami Judasza”.

Przed nami konieczność pokonania blisko setki stromych drewnianych schodów. Wychodzimy na ścieżkę biegnącą z tyłu posesji przy ul. Łowieckiej i skręcamy w prawo, by po ok. 200 m dojść do ul. Łowieckiej.

Brzeg objętego ochroną lasu nie wystawia niestety najlepszego świadectwa okolicznym mieszkańcom, którzy bezmyślnie wyrzucają tu skoszoną trawę, ziemię z wykopów, popiół, a nawet domowe odpady. Miejscami dostrzec możemy fragmenty ogrodzenia z drutu kolczastego, czyli pamiątki po okresie, gdy granica pomiędzy Polską i Czechami była nadzwyczaj pilnie strzeżona.

Zielone znaki trasy spacerowej skręcają w lewo, Via Natura prowadzi nas jednak w prawo, do zbiegu ul. Łowieckiej z ul. Żeromskiego, skąd skręcamy w prawo i ledwo widoczną ścieżynką idziemy w stronę lasu.

Wracamy do ul. Żeromskiego i po przejściu ok. 250 m ponownie natrafiamy na oznakowaną Trasę Rezerwatów. Drogą prowadzi nas m.in. obok zabudowań dawnego dworu folwarcznego, zwanego potocznie zameczkiem, i dochodzimy do Al. J. Łyska. Skręcamy w prawo, przechodzimy przez most nad Puńcówką i opuszczając trasę spacerową skręcamy w lewo w ul. Błogocką. Po minięciu kilku zabudowanych posesji dochodzimy ponownie do rezerwatu „Lasek Miejski nad Puńcówką”. Nieco wcześniej wzdłuż ul. Błogockiej pojawiły się niebieskie znaki kolejnej cieszyńskiej trasy spacerowej – Trasy Osiedlowej.

Do ul. Błogockiej z prawej strony dochodzi ul. Sikorskiego. Nieco powyżej połączenia obu ulic, w zaroślach kryje się bunkier – lekki schron bojowy – wybudowany w 1939 r. jako element linii obronnej na wypadek niemieckiej inwazji. Po lewej stronie ul. Błogockiej, wzdłuż brzegu lasu, miejscami bardzo gęsto, rosną krzewiaste graby pospolite i klony polne. Zostały tu posadzone celowo, by stworzyć coś w rodzaju bariery, zacienić skraj lasu i utrudnić wzrost niepożądanym w tym miejscu roślinom łąkowym, zrębowym lub synantropijnym. W drzewostanie rezerwatu widoczne są „rany” – luki po usuniętych zamarłych wiązach. Można także zaobserwować, jak błyskawicznie, w ciągu zaledwie kilku lat, w miejscach po usuniętych olbrzymach – dotąd mocno zacienionych – wyrastają siewki i podrost innych drzew, walcząc o jak najlepszy dostęp do światła słonecznego. Podrost ten to głównie młode klony pospolite. Mijamy rosnące tu i ówdzie parzące pędy pokrzyw. Na ogół nie lubimy tej rośliny i traktujemy ją jako uciążliwy chwast, który należy bezwzględnie wytępić. Jednak dawniej pokrzywę człowiek wykorzystywał w przędzalnictwie, do dziś jest roślina ta jest stosowana w ziołolecznictwie, a nawet do robienia sałatek z młodych, jeszcze „nieparzących” liści.

Przyroda nie zna pojęcia „chwast”, a każdy gatunek ma swoje ściśle określone miejsce i pełni ważną funkcję w ekosystemie. Pokrzywa jest na przykład rośliną pokarmową dla niektórych powszechnie spotykanych motyli – rusałka pawik, rusałka admirał i rusałka pokrzywnik na liściach pokrzyw składają jaja, a rozwijające się później gąsienice pożywiają się jej liśćmi. Motyle te wykorzystują sytuację, w której ich gąsienice nie muszą konkurować z innymi zwierzętami o pokarm – mają go pod dostatkiem, bowiem parzące igiełki odstraszają innych konkurentów, a im nie robią krzywdy. Tępienie pokrzyw oznaczać może ograniczenie liczebności motyli, których barwnymi skrzydłami tak bardzo lubimy się zachwycać. Wzdłuż ul. Błogockiej spotkać możemy także stare wille, niektóre z ładnie urządzonymi i utrzymanymi ogrodami. Zieleń przyuliczną tworzą natomiast:

• jesiony pensylwańskie – szpaler kilkudziesięciu okazów (największe 225 cm/21 m, 213 cm/20 m, 208 cm/20 m, 204 cm/20 m), rosnących na skarpie po lewej stronie ulicy na odcinku od ul. Kasztanowej do Pl. Poniatowskiego;

• jabłonie purpurowe – rosną w krótkim szpalerze po prawej stronie ulicy, na zieleńcu pomiędzy jezdnią a chodnikiem (największy okaz 87 cm/3 m);

Bardzo cenne i warte obejrzenia są niektóre drzewa rosnące na terenie prywatnych ogrodów, do których należą przede wszystkim:

• buk pospolity forma purpurowa – największy okaz w Cieszynie (290 cm/22 m), rosnący na terenie posesji nr 42

• dąb czerwony odmiany złocistej – prawdopodobnie największy okaz tej odmiany na terenie Cieszyna (190 cm/19 m);

• wspaniale prezentuje się tulipanowiec amerykański (350 cm/24 m) – pomnik przyrody, o oryginalnej „świecznikowej” koronie, rosnący w ogrodzie przy budynku nr 19, w którym mieści się Katolicka Szkoła Podstawowa;

• pomnikami przyrody są także dwa okazałe miłorzęby dwuklapowe (224 cm/20 m, 232 cm/20 m), rosnące na posesji nr 12. Po prawej stronie ul. Błogockiej, za ul. Kasztanową, ciągnie się pochodzący z końca XIX w. kompleks budynków dawnych koszar wojsk austriackich. Wzdłuż ogrodzenia, na szczycie skarpy, rośnie szpaler kilkunastu kasztanowców białych.

Za budynkiem Komendy Powiatowej Policji na rogu ul. Błogockiej i ul. Wojska Polskiego skręcamy w prawo i wchodzimy do niewielkiego parku.

Jesteśmy w Parku Kasztanowym, który powstał jako założenie parkowe towarzyszące koszarom wojskowym. Obecnie jest to park o funkcji typowo rekreacyjnej. Na podstawie alejowego układu drzew można odtworzyć dawny przebieg alejek parkowych. Nazwa zwyczajowa bierze się od dominującego na tym terenie gatunku drzewa – kasztanowca białego. Można doliczyć się około 70 drzew tego gatunku, raczej o niewielkich rozmiarach (od 134 cm/18 m do 276 cm/22 m). Drzewa rosną tu w dość dużym zagęszczeniu, dlatego większość z kasztanowców ma nietypowe dla tego gatunku wąskie korony. Najokazalszym drzewem parku jest topola kanadyjska (388 cm/24 m) rosnąca w części parku przylegającej do zabudowań przy Pl. Poniatowskiego i ul. Górnej. Z uwagi na swe rozmiary drzewo to objęte jest ochroną jako pomnik przyrody.

Opuszczamy Park Kasztanowy i poprzez Pl. Poniatowskiego dochodzimy do ul. Górnej, a później skręcamy w ul. Solną.

Na niewielkiej skarpie pomiędzy ul. Solną a budynkiem przy ul. Górnej 19, rośnie kolejna okazała i stara topola – topola czarna (398 cm/28 m), o ciemnej i malowniczo spękanej, grubej korze. Drzewo to także jest chronione jako pomnik przyrody.

Idziemy dalej ul. Solną, którą dochodzimy do wejścia na teren Szpitala Śląskiego przy ul. Bielskiej.

W latach 1888-1892 został zbudowany z funduszy cieszyńskiego zboru ewangelickiego szpital – współcześnie noszący nazwę Szpital Śląski – w postaci kilku odrębnych pawilonów otoczonych zielenią o charakterze parkowym. Szczegółowa analiza dendroflory i całego założenia Parku Szpitalnego wskazuje, że był on sadzony i rozbudowywany etapami, najprawdopodobniej z zamiarem stworzenia kolekcji wielu rzadko spotykanych gatunków i odmian drzew i krzewów. Obecnie Szpital Śląski to kilkanaście budynków i pawilonów szpitalnych, powstałych w różnych okresach, wokół których wyznaczone są skwery i zieleńce, tworzące łącznie bardzo interesujące założenie parkowe o wybitnych walorach przyrodniczych, krajobrazowych i dendrologicznych, będące jednym z najcenniejszych parków na terenie Cieszyna. Pomimo wielu zmian, jakie przechodził park (np. w związku z budową wielopiętrowego tzw. Pawilonu Centralnego wraz z pawilonem diagnostycznym i nowym od strony ul. Bolesława Chrobrego wycięto wiele drzew i krzewów), pierwotny układ w większości nie zmienił się. Cały teren o powierzchni ok. 7,5 ha, jest ogrodzony i służy przede wszystkim pacjentom Szpitala jako miejsce odpoczynku i relaksu. Jako ciekawostkę należy odnotować, że w wielu miejscach parku rosną rośliny typowe dla runa lasów grądowych i bukowych, m.in. zawilec gajowy, miodunka ćma, złoć żółta oraz objęte ochroną gatunkową: czosnek niedźwiedzi, śnieżyczka przebiśnieg i pierwiosnka wyniosła. Wśród wielu cennych okazów drzew i krzewów na szczególne wyróżnienie zasługują:

• wiąz polny – wspaniałe i okazałe drzewo – pomnik przyrody (363 cm/22 m) – rośnie przy bramie wjazdowej od ul. Bielskiej, najprawdopodobniej porażone grafiozą, o czym świadczą zamierające najmłodsze gałęzie szczególnie na obrzeżu korony;

• buk pospolity odmiany zwisającej purpurowej – trzy okazy o typowym dla odmiany pokroju, z których jeden rośnie obok pomnika przyrody omówionego powyżej, dwa pozostałe pomiędzy pawilonem I a budynkiem apteki;

• magnolia pośrednia odmiany miłej – rośnie naprzeciw bramy wjazdowej;

• dąb szypułkowy – okaz czteropniowy, rosnący w pobliżu powyżej opisanej magnolii;

• buk pospolity odmiany miedzianolistnej – jedyny przedstawiciel tej odmiany notowany na terenie miasta, pomnik przyrody (268 cm/21 m), rośnie pomiędzy pawilonem I a budynkiem Dyrekcji, tuż obok

• cisów pospolitych – dwóch dorodnych okazów, rosnących obok schodów; na tych samych skwerach rosną

• dwa kolejne pomniki przyrody – dęby burgundzkie (178 cm/17 m, 175 cm/17 m)- gatunku pochodzącego z południowej i środkowej Europy, różniącego się od rodzimych dębów szypułkowych i bezszypułkowych przede wszystkim wydłużonymi i węższymi liśćmi;

• pomnikiem przyrody jest także glediczja trójcierniowa (156 cm/16 m), rosnąca pomiędzy pawilonami I i II;

• choina kanadyjska (76+85 cm/11 m), rośnie pomiędzy pawilonem I i budynkiem apteki, obok

• sosny wejmutki (195 cm/18 m) oraz niewielkich rozmiarów surmii bignoniowej, zwanej również katalpą zwyczajną – drzewa tego gatunku mają duże, szerokojajowate liście i rozwijające się w połowie lata efektownie wyglądające kwiaty – białe, z żółtymi i purpurowymi plamkami; owoce surmii przypominają strąki fasoli i utrzymują się na drzewie przez cały rok;

• magnolia japońska – duży okaz rośnie przed pawilonem VIII oraz przed budynkiem Oddziału Psychiatrycznego;

• klon jawor odmiany Leopolda (127 cm/14 m), z liśćmi gęsto „upstrzonymi” jasno i szarozielonymi, białymi i kremowymi plamami, rosnący na skwerze pomiędzy pawilonem II a III;

• jarząb mączny – pomnik przyrody (136 cm/10 m), rosnący w pobliżu pawilonu Oddziału Psychiatrycznego;

• cis pospolity odmiany Dovastona – duży okaz rosnący w pobliżu pawilonu VI;

• modrzewie japońskie – 3 okazy raczej o niewielkich rozmiarach (największy 125 cm/17 m) rosną obok pawilonu Oddziału Psychiatrycznego;

• jodła jednobarwna (78 cm/13 m), rośnie w pobliżu modrzewi japońskich;

• cis pospolity w formie drzewiastej (76+70+70 cm/7 m), rośnie przed pawilonem VI, tuż obok dwóch dużych limb o ładnie wykształconych koronach (115 cm/9 m, 110 cm/9 m);

• cis japoński – okaz o kilkunastu pniach (w formie dużego krzewu), rośnie przed wejściem do budynku rentgena;

• kolejnym pomnikiem przyrody jest miłorząb dwuklapowy (190 cm/19 m), rosnący obok budynku administracji.