Imprezy nadchodzące
| Kwiecień 2024 | ||||||
| P | W | Ś | C | P | S | N |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | |||||
Dyżury aptek
Apteka Farmarosa,
ul. Bobrecka 27
tel.: 33 858-27-65
ul. Bobrecka 27
tel.: 33 858-27-65
Szlaki spacerowe » Śladami Cieszyńskich Żydów »
Synagoga ortodoksyjna "Schomre-Schabos" (Bokova 16)
Panorama Cieszyna od strony zachodniej fot. ok. 1890r.
ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego
Synagoga ortodoksyjnego stowarzyszenia 'Szomre Szabos' przy ul. Bokowej 16, 2003
fot. Tomasz Jedzok
Max Rostal w czasie koncertu fot. z 1911r.
ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego
W 20. latach XX w. dom modlitwy przy Odboje 4 był już za mały dla członków "Schomre-Schabos". Stowarzyszenie nabyło więc parcelę budowlaną przy ówczesnej Breitegasse 16, niedaleko czesko-cieszyńskiego rynku z zamiarem budowy własnej synagogi. Jej plany opracował w 1928 r. jeden z najbardziej renomowanych miejscowych architektów Eduard David. Jeszcze w ciągu tego roku synagoga kosztem 280 tysięcy koron została ukończona przez firmę budowlaną Josefa Noska i Adolfa Richtera z Czeskiego Cieszyna.
Synagoga "Schomre Schabos" była trzykondygnacyjnym budynkiem z dachem siodłowym. Wybudowano ją w ciągłej zabudowie domów, od sąsiednich budynków wyróżniała się jedynie wejściem z napisem „Szomre Szabos” oraz pewną niezwykłością detali. Na poziomie podwyższonego parteru i na pierwszym piętrze okna posiadały bogate, profilowane obramienia ze zwornikami i gzymsami. Architektura budynku była eklektyczna z elementami mauretańskimi. Pomieszczenie służące do modlitwy miało rozmiary ok. 14 na 9 metrów i wysokość 8,7 metrów, Aron Hakodesz zwrócony był w stronę południowowschodnią, a znajdował się na podwyższeniu o pięciu schodkach z obramowaniem w formie portalu. Przed nim, na środku sali umieszczona została, zgodnie z ortodoksyjnym charakterem synagogi, mównica (bima albo almemor). Dla kobiet przeznaczona była galeria umieszczona na piętrze z trzech stron sali modlitewnej. Wyposażenie wnętrza było przeważnie drewniane. Synagoga posiadała 152 miejsc dla mężczyzn i około setki dla kobiet. W podwyższonej suterenie znajdowało się mieszkanie dozorcy, a stowarzyszenie "Taharas Jisroel" urządziło w 1935 r. rytualną łaźnię.
Ponieważ synagoga znajdowała się w ciągu budynków hitlerowcy po zajęciu Cieszyna nie zdecydowali się jej spalić, chociaż zniszczyli wnętrze. W czasie wojny synagoga służyła jako skład kulis i rekwizytów teatralnych. Po 1945 r. była używana nadal jako dom modlitwy stowarzyszenia "Szomre Szabos", które wznowiło działalność oraz odnowionej gminy wyznaniowej w Czeskim Cieszynie. Kierujący nią Natan Bergman ok. 1948 r. wyjechał do Izraela, zabierając zwoje Tory będące prywatną własnością rodziny. Opustoszały obiekt w 1967 r. został sprzedany Polskiemu Związkowi Kulturalno-Oświatowemu, który w 1978 r. przeprowadził jego adaptację do swoich celów. Obecnie budynek służy PZKO dla pracy oświatowej, znajduje się tu też redakcja czasopisma "Zwrot" oraz kawiarnia. Budynek, obecnie w dobrym stanie, nie jest jednak chroniony przez służby konserwatorskie. Na fasadzie dawnej synagogi stowarzyszenia "Schomre-Schabos" w dniu 15.IX.1994 r. odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą byłej żydowskiej gminie wyznaniowej w Czeskim Cieszynie. Wcześniej, 9.V.1969 odsłonięto tablicę pamiątkową na budynku dawnej fabryki mebli Thonet -Mundus przy ul. Frydeckiej, gdzie niemieccy faszyści w 1939 r. urządzili tymczasowy obóz dla kilkuset mieszkańców miasta żydowskiego pochodzenia, skąd wywożono potem ofiary do obozów koncentracyjnych.
Z ul. Bokowej jest blisko do nabrzeża Olzy, którym kierując się w prawo dochodzimy do mostu zwanego Mostem Przyjaźni, a niegdyś Mostem Jubileuszowym, którym wracamy do polskiej części miasta. W tym miejscu czas zakończyć spacer śladami żydowskich zabytków Cieszyna i Czeskiego Cieszyna.
Tablice pamiątkowe, cmentarze oraz synagoga „Szomre Szabos” są dziś jedynymi śladami wielowiekowej obecności Żydów w Cieszynie. Nie ma już żydowskich synagog i domów modlitwy, ich wygląd można sobie jedynie próbować wyobrazić na podstawie nielicznych ilustracji. Mieszkańcom Cieszyna słowo „kantor” nie kojarzy się już ze śpiewakiem, wykonującym kunsztowne pieśni religijne w synagogach. Znikła cała społeczność, przez stulecia stanowiąca nieodzowny, wydawało się, element wyjątkowego narodowego, religijnego i kulturowego zróżnicowania miasta.
Niewiele też pamięta się o zasługach ludności żydowskiej dla rozwoju obu części Cieszyna, jak też dla innych krajów, z którymi cieszyńscy Żydzi utrzymywali od wieków bardzo ożywione kontakty. W mieście nad Olzą urodzili się m.in.:
Emanuel Alois Ziffer (1833-1913), inżynier, budowniczy wielu linii kolejowych na terenie monarchii austro-węgierskiej. Austriacki autorytet w dziedzinie kolejnictwa, w 1910 r. podniesiony przez cesarza do stanu szlacheckiego z predykatem „von Teschenbruck”
Sidonie Kohen (Kohn) (1830-1900), działaczka ruchu o prawa kobiet, w 1866 r. założyła w Wiedniu stowarzyszenie wspierające szkoły i kursy dla kobiet i dziewczyn, szukających samodzielnej pracy. W 1871 r. doprowadziła do powstania pierwszej w monarchii żeńskiej szkoły średniej.
Ferdinand Klebinder (1847-1910) redaktor i założyciel kilku wiedeńskich czasopism, m.in. „Wiener Bürgerzeitung” oraz „Tagblatt”. Wpływowy działacz komunalny, długoletni radny, a od 1904 r. członek zarządu miasta Wiednia.
Hermann Heller (1891-1933), syn cieszyńskiego adwokata, teoretyk państwa i prawa, wykładał na wielu niemieckich uczelniach m.in. w Berlinie i Frankfurcie nad Menem. Wydana pośmiertnie „Nauka o państwie” („Staatslehre”) doczekała się wielu wydań i przekładów.
Kamil Klein (1900-1945), działacz młodzieżowy, po 1938 r. przywódca żydowskiego ruchu „Blau-Weiß” [Tchelet Lavan] w Protektoracie Czech i Moraw. Zginął w Dachau.
Max Rostal (1905-1991) światowej sławy skrzypek, zwany „cieszyńskim Paganinim”. Uczył się u prof. Henri A. Troucka, następnie w szkole muzycznej Slawika i Pogrobińskiego. Pierwszy publiczny występ dał w Cieszynie jako 6 letnie „cudowne dziecko”, w 1913 r. przeniósł się do Wiednia, karierę kontynuował w Berlinie, potem w Anglii, w końcu w Szwajcarii, koncertując po całym świecie. Ufundował konkurs skrzypcowy swojego imienia.
W Cieszynie urodził się także kompozytor Victor Ullmann (1898-1944), syn wojskowego, który przeszedł na katolicyzm. Od 1909 r. mieszkał z matką w Wiedniu, gdzie został uczniem Arnolda Schönberga. Działał głównie w Pradze, jako dyrygent i pedagog muzyczny, tworząc własne kompozycje. Nie zaprzestał działalności muzycznej także w getcie Terezinie, dokąd został deportowany przez nazistów jako osoba żydowskiego pochodzenia. Zginął w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu.
W Ligotce Kameralnej urodziła się Rosa Pauly-Dreesen (właściwie Rosa Pollak), (1894-1975) śpiewaczka, sopranistka. Ukończyła szkołę wydziałową w Cieszynie, w szkole muzycznej Slawika pobierała pierwsze nauki śpiewu. Debiutowała w Operze Państwowej w Wiedniu, potem występowała głównie w Niemczech, a po 1933 r. w Pradze, Wiedniu i USA.
W Czeskim Cieszynie urodził się Ludvík Aszkenazy (1921-1986), pisarz tworzący w języku czeskim i niemieckim, redaktor radiowy. Po powrocie ze Związku Radzieckiego w 1945 r. osiadł w Pradze, gdzie był komentatorem politycznym radia czechosłowackiego. Opublikował szereg reportaży, scenariuszy i książek dla dzieci. Od 1968 r. na emigracji w Bawarii.
Dodać trzeba, że tytułami honorowych obywateli miasta Cieszyna zostali wyróżnieni: W 1994 r. Richard Pipes (ur. 1923), historyk, urodzony w Cieszynie, gdzie jego ojciec był właścicielem fabryki czekolady. Od II wojny światowej w USA, wykładowca uniwersytetu w Harvardzie, doradca prezydenta USA Ronalda Reagana ds. Rosji i Europy Środkowej;
W 2002 r. Józef Kornblum (ur. 1917), pisarz-prozaik, urodzony w Pruchnej, od 1935 r. w Izraelu, w swoich utworach nawiązujący do tradycji rodzinnych ze Śląska Cieszyńskiego.
« powrót