Szukaj w: Wybierz kategoriďż˝ z ktďż˝rej chcesz wyszukaďż˝, nastďż˝pnie klawiszem Tab przejdďż˝ do pola wyszukiwaniaWszędzieRelacje z imprez / artykuły / komunikatyImprezy nadchodząceKsiążka adresowaZabytkiOgłoszeniaPublikacjeOsobistości Wyszukiwarka, wpisz szukanďż˝ frazďż˝ Przycisk szukaj

Szlak cieszyńskich archiwów i bibliotek zabytkowych

2019-04-16

Jednym z fundamentalnych składników cieszyńskiego dziedzictwa kultury jest istniejący w mieście unikalny zespół zabytkowych kolekcji archiwalnych i bibliotecznych. Zbiory te, gromadzone w Cieszynie od średniowiecza, obejmują zarówno źródła archiwalne, rękopisy biblioteczne oraz druki powstałe w regionie, jak i piśmiennictwo, które przez wieki docierało na Śląsk Cieszyński z obszaru całej Europy, inspirując rozwój kultury regionu i kształtując jej specyfikę.

Współcześnie zabytkowe zbiory biblioteczne i archiwalne są własnością pięciu niezależnych względem siebie instytucji państwowych, samorządowych i kościelnych, z których każda, sprawując pieczę nad powierzonymi sobie drukami i rękopisami, udostępnia je za pośrednictwem własnych czytelni oraz cyklicznie organizowanych wystaw, warsztatów i prezentacji.

Powstaniu ścieżki dydaktycznej „Szlak cieszyńskich archiwów i bibliotek zabytkowych”, uruchomionej w ramach zrealizowanego w latach 2007–2010 projektu „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”, przyświecała idea upowszechnienia informacji na temat zawartości i historii przechowywanych w Cieszynie zabytkowych zbiorów bibliotecznych i archiwalnych, ich popularyzacji oraz ułatwienia do nich dostępu. Szlak obejmuje pięć placówek:

1) Książnica Cieszyńska;

2) Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Cieszynie;

3) Archiwum i Biblioteka Konwentu Zakonu Bonifratrów;

4) Biblioteka Naukowa Muzeum Śląska Cieszyńskiego;

5) Muzeum Protestantyzmu – Biblioteka i Archiwum im. B.R. Tschammera.

Ścieżka dydaktyczna wyposażona została w wydany drukiem w polskiej i angielskiej wersji językowej przewodnik „Miasto książek” autorstwa dr. Henryka Hollendra.

Oferta zwiedzania szlaku skierowana jest do grup zorganizowanych. Postulowany termin zgłaszania grupy: minimum 4 tygodnie przed zwiedzaniem (zalecany termin: 3 miesiące przed zwiedzaniem). Czas zwiedzania: ok. 4–6 godzin (w zależności od preferencji zwiedzających). Zwiedzanie szlaku jest darmowe (za dopłatą 25 zł możliwy do przeprowadzenia pokaz konserwacji dawnej książki w Książnicy Cieszyńskiej). Zwiedzanie szlaku cieszyńskich archiwów i bibliotek zabytkowych koordynuje Książnica Cieszyńska. Zapisy pod numerem telefonu +48 33 851 38 42.



1) Książnica Cieszyńska

Adres: ul. Mennicza 46, 43-400 Cieszyn

Telefon: +48 33 851 38 41

E-mail: ksiaznica@kc-cieszyn.pl

Książnica Cieszyńska

Godziny otwarcia dla czytelników:

Czytelnia ogólna: wt. – pt. 10.00 – 18.00, sob. 9.00 – 15.00

Czytelnia zbiorów specjalnych: wt. – pt. 8.00 – 15.00



Książnica Cieszyńska jest samorządową instytucją kultury, posiadającą osobowość prawną. Powołana została uchwałą Rady Miejskiej Cieszyna 25 listopada 1993 r., zaś 1 stycznia 1994 r. rozpoczęła realizację zadań statutowych. 24 listopada 1998 r. Minister Kultury, działając na podstawie znowelizowanej ustawy o bibliotekach, włączył jej zbiory do Narodowego Zasobu Bibliotecznego, a 21 marca 2001 r. zaliczył ją do polskich bibliotek naukowych.



Zbiory Książnicy Cieszyńskiej obejmują kilka kolekcji książkowych, które powstały lub były przechowywane na terenie Cieszyna w okresie ostatnich ponad 200 lat. Zawierają ponadto wiele, pochodzących głównie z XIX i pierwszej połowy XX w. fragmentów cieszyńskich bibliotek prywatnych i instytucjonalnych, a także uzupełniany na bieżąco księgozbiór współczesny. Ogółem liczą ponad 200 000 woluminów dzieł drukowanych, w tym 17 500 starych druków (53 inkunabuły), a ponadto ok. 18 000 jednostek ewidencyjnych rękopisów. Najstarszą i najcenniejszą z zabytkowych kolekcji przechowywanych w bibliotece jest księgozbiór ks. Leopolda Jana Szersznika (1747–1814), zawierający m.in. jeden z najcenniejszych w Polsce zbiorów pieśni średniowiecznych (Officia de Beata Maria Virgine, tzw. Graduał Maryjny, 1520–1526) czy jeden z najważniejszych zabytków piśmienniczych języka staroczeskiego (tzw. Prorocy Cieszyńscy, 1418–1439). Oddana do użytku w 1802 r. biblioteka ks. L. J. Szersznika, z którą związane było otwarte w tymże roku muzeum, była pierwszą tego typu placówką na całym obszarze Górnego Śląska (i jedną z najstarszych w całej monarchii habsburskiej).



Obok gromadzenia, ochrony i konserwacji regionalnego dziedzictwa piśmienniczego, do głównych zadań biblioteki należy tworzenie nowoczesnego warsztatu do badań regionalnych i bibliologicznych, a także inspirowanie, organizowanie i prowadzenie prac naukowych w zakresie kultury piśmienniczej Śląska Cieszyńskiego. Jej celem jest również popularyzacja wiedzy o historii i kulturze regionu.

Celem realizacji tych zadań Książnica Cieszyńska organizuje konferencje naukowe, wystawy eksponatowe i planszowe, wykłady, spotkania autorskie i kilka imprez cyklicznych (m.in. promocja regionalnych kalendarzy, współudział w Nocy Cieszyńskich Muzeów i Skarbach z cieszyńskiej trówły), a także oferuje lekcje biblioteczne z zakresu historii regionalnej i historii książki oraz prowadzi działalność wydawniczą.

Od 2000 r. siedziba Książnicy mieści się w wyremontowanej, zaadaptowanej na potrzeby placówki i rozbudowanej o dodatkowe, nowe skrzydło zabytkowej kamienicy w centrum Cieszyna.



2) Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Cieszynie

Adres: ul. Mennicza 46, 43-400 Cieszyn

Telefon: +48 33 858 22 01

E-mail: apcieszyn@katowice.ap.gov.pl

Archiwum Państwowe w Katowicach

Godziny otwarcia dla czytelników:

poniedziałek 9.00 – 14.00

środa 9.00 – 17.00

czwartek 9.00 – 14.00



W 1950 r. Archiwum Państwowe w Katowicach rozpoczęło tworzenie sieci archiwów powiatowych, głównie na bazie istniejących archiwów miejskich. Po wejściu w życie dekretu o archiwach państwowych w 1951 r. podjęto działania zmierzające do utworzenia również takiej placówki w Cieszynie. Podstawą tych działań było Zarządzenie nr 9 Prezesa Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1952 r. w sprawie sieci archiwalnej, powołujące Powiatowe Archiwa Państwowe. Formalnie Powiatowe Archiwum Państwowe w Cieszynie, podległe Wojewódzkiemu Archiwum Państwowemu w Katowicach, zostało powołane do życia zarządzeniem Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych 28 lipca 1952 r. Oddział w Cieszynie Archiwum Państwowego w Katowicach działa obecnie na obszarze powiatów ziemskich cieszyńskiego i wodzisławskiego oraz miasta na prawach powiatu, Jastrzębia-Zdroju, prowadząc nadzór nad narastającym zasobem aktowym i przechowując w swoim zasobie spuściznę aktową wytworzoną na terenie historycznego Księstwa Cieszyńskiego oraz wodzisławskiego wolnego państwa stanowego. Prowadzi działalność w zakresie państwowego zasobu archiwalnego w rozumieniu ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach z roku 1983. Archiwa państwowe w Polsce wchodzą w skład państwowej sieci archiwalnej i podlegają Naczelnemu Dyrektorowi Archiwów Państwowych, którego działalność nadzoruje minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Działają w formie jednostek budżetowych i są zaliczane do sektora finansów publicznych.



Zasób Oddziału w Cieszynie Archiwum Państwowego w Katowicach według stanu z dnia 1 stycznia 2019 r. obejmuje 452 zespoły i zbiory archiwalne, liczące 98 355 jednostek archiwalnych, co równa się 1 061 metrom bieżącym akt oraz księgozbiór w liczbie 11 316 woluminów. Zbiory te stanowią podstawową bazę źródłową do badań nad dziejami Śląska Cieszyńskiego. Do najcenniejszych zaliczyć należy m.in. bogaty zbiór dokumentów pergaminowych z lat 1388–1872, akta wytworzone w kancelarii książąt cieszyńskich od 1438 r. oraz akta miast i gmin. Akta Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego i Rządu Krajowego Księstwa Cieszyńskiego ukazują powstanie w 1918 r. i działalność pierwszej po odzyskaniu niepodległości polskiej władzy. Cieszyńskie Archiwum wielokrotnie zmieniało swój adres, by ostatecznie, na mocy umowy najmu zawartej w 2001 r. z Książnicą Cieszyńską, trafić do jej siedziby, gdzie placówka archiwalna otrzymała godne swojej rangi warunki działania.



3) Archiwum i Biblioteka Konwentu Zakonu Bonifratrów w Cieszynie

Adres: pl. J. Londzina 1, 43-400 Cieszyn

Telefon: +48 33 858 15 95

E-mail: maxkuska@interia.pl

Archiwum i Biblioteka Konwentu Zakonu Bonifratrów w Cieszynie

Godziny otwarcia dla czytelników:

poniedziałek 14.00 – 18.00

wtorek 7.00 – 11.00



Księgozbiór braci miłosiernych, funkcjonujący w strukturze cieszyńskiego konwentu, jako wydzielona statutowo i utrzymywana ze środków zakonnych jednostka o nazwie Archiwum i Biblioteka Konwentu Zakonu Bonifratrów w Cieszynie. Jest ona najstarszą zachowaną do czasów współczesnych cieszyńską kolekcją biblioteczną. Jej historia w bezpośredni sposób wiąże się z losami założonego w Cieszynie na przełomie XVII i XVIII w. klasztoru bonifratrów, w którym od początku zabiegano o stworzenie własnego księgozbioru. Wymagało tego zarówno życie religijne konwentu, jak i służba pełniona przez braci w szpitalu i aptece. Potrzeby te zadecydowały jednocześnie o użytkowym charakterze klasztornej biblioteki i tematyce gromadzonych książek.



Według katalogu sporządzonego w latach trzydziestych XX w. cieszyńska biblioteka bonifratrów obejmowała 1 539 dzieł, wśród których 5 wydanych zostało w XVI, 11 w XVII, a 110 w XVIII w. Reszta książek nie była datowana bądź też pochodziła z XIX i XX w. Obecnie księgozbiór cieszyńskiego Konwentu Braci Miłosiernych liczy ponad 4 000 woluminów (z tego 194 starodruki oraz około 1 700 książek dawnych, wydanych do połowy XX w.) i dodatkowo prawie 300 rękopisów w archiwum. Od początku swojego istnienia jest przechowywany w siedzibie konwentu. Biblioteka w dalszym ciągu powiększa swoje zasoby, stając się istotną w cieszyńskim środowisku placówką, oferującą czytelnikowi dzieła głównie z zakresu teologii, medycyny oraz historii Kościoła.



4) Biblioteka Naukowa Muzeum Śląska Cieszyńskiego

Adres: ul. T. Regera 6, 43-400 Cieszyn (wejście od ul. Srebrnej 1a)

Telefon: +48 33 851-29-33 wew. 29

muzeumcieszyn@gmail.com

Biblioteka Naukowa Muzeum Śląska Cieszyńskiego

Godziny otwarcia dla czytelników:

wt. – czw. 9.00 – 14.00



Biblioteka Naukowa Muzeum Śląska Cieszyńskiego powstała jako biblioteka muzealna wraz z założeniem w 1901 r. cieszyńskiego Muzeum Miejskiego. Oprócz innych przedmiotów napływały do jego zbiorów także książki, zarówno stare, traktowane jak eksponaty, jak i użytkowe, służące pomocą przy opracowywaniu zbiorów. Biblioteka Muzeum pozostała odrębnym, liczącym kilka tysięcy woluminów zespołem także po 1935 r., kiedy Muzeum przejęło funkcjonujące dotąd samodzielnie cieszyńskie księgozbiory zabytkowe. Po wydzieleniu w 1960 r. z Muzeum zespołów bibliotecznych i utworzeniu Oddziału Zabytkowego Biblioteki Śląskiej (obecnie Książnica Cieszyńska), znaczna część dawnego księgozbioru muzealnego pozostała przy Muzeum w Cieszynie. Funkcjonuje ona odtąd jako odrębna biblioteka, powiększana poprzez zakupy oraz dary osób prywatnych.



Najcenniejsze nabytki to zawierający cenne inkunabuły i stare druki fragment księgozbioru znanego cieszyńskiego kolekcjonera Brunona Konczakowskiego (1881–1959) oraz biblioteka nauczyciela i lokalnego działacza społecznego Wincentego Zająca (1903–1975). Biblioteka muzealna pełni rolę księgozbioru podręcznego, gromadzi zatem książki pomocne w pracach poszczególnych działów Muzeum, a więc z zakresu archeologii, historii, techniki, historii sztuki, fotografii, a ponadto opracowania dotyczące historii Śląska i Śląska Cieszyńskiego. W muzealnych zbiorach bibliotecznych zgromadzono też kilkaset tytułów czasopism. Obecnie księgozbiór liczy ponad 24 000 jednostek inwentarzowych. Odrębny inwentarz starych druków zawiera 370 jednostek, w tym 21 inkunabułów.



5) Muzeum Protestantyzmu – Biblioteka i Archiwum im. B.R. Tschammera

Adres: pl. Kościelny 6, 43-400 Cieszyn

Telefon: +48 502 495 835 E-mail: muzeumprotestantyzmu@gmail.com

Muzeum Protestantyzmu – Biblioteka i Archiwum im. B.R. Tschammera

Godziny otwarcia dla czytelników:

poniedziałek 15.30 – 19.00

środa 15.30 – 19.00

Godziny otwarcia Muzeum Protestantyzmu:

zwiedzanie po uzgodnieniu terminu



Należące do Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Cieszynie zbiory biblioteczne i archiwalne funkcjonują w strukturze parafii jako wydzielona statutowo i finansowana ze środków parafialnych instytucja o nazwie Biblioteka i Archiwum im. B.M. Tschammera. Jej pieczy podlegają także zbiory muzealne gromadzone w Muzeum Protestantyzmu w Cieszynie.

Początki Biblioteki im. B.R. Tschammera sięgają pierwszego dziesięciolecia XVIII w., kiedy ponownie erygowano Parafię ewangelicko-augsburską w Cieszynie. Pod koniec XVIII w. zbiór ten wzbogacony został o liczącą kilkaset książek biblioteczkę pozostałą po śmierci cieszyńskiego adwokata i wieloletniego kasjera tutejszego zboru ewangelickiego Bogumiła Rudolfa Tschammera (1711-1787). Jako że decyzją donatora parafia przejęła nie tylko jego książki, ale także pewien kapitał na ich utrzymanie, Bibliotece nadano imię Bogumiła Rudolfa Tschammera. Również w następnych latach księgozbiór parafialny powiększał się dzięki darom, głównie miejscowych pastorów i nauczycieli.



Biblioteka, licząca obecnie ok. 23 000 woluminów, w tym ok. 5 000 starych druków z pięcioma inkunabułami, stanowi najstarszą nieprzerwanie działającą, a zarazem największą i najcenniejszą zabytkową bibliotekę luterańską na ziemiach polskich. Równie wartościowe jest współtworzone i współistniejące z nią archiwum, obejmujące kilkadziesiąt metrów bieżących różnego typu materiałów i stanowiące bazę źródłową o fundamentalnym znaczeniu dla badań nad dziejami cieszyńskich ewangelików, największej w Polsce społeczności protestanckiej. Od początku swojego istnienia biblioteka i archiwum mieszczą się w bocznych nawach kościoła Jezusowego.

Wojciech Święs, Książnica Cieszyńska

---

Urz�d Miejski, Wydzia� Kultury i Promocji Miasta promocja2@um.cieszyn.pl